Wikisłownik

wigilia

Podobna pisownia Podobna pisownia: Wigilia

wigilia (język polski)

edytuj
 
stół nakryty do wigilii (1.3)
wymowa:
IPA: [vʲiˈɟilʲja], AS: [vʹiǵilʹi ̯a], zjawiska fonetyczne: zmięk.• i → j , ​?/i
znaczenia:

rzeczownik, rodzaj żeński

(1.1) rel. w kalendarzu chrześcijańskim dzień poprzedzający ważniejsze święto, zwłaszcza Boże Narodzenie, często połączony z postem i uroczystym oczekiwaniem
(1.2) książk. dzień poprzedzający inny dzień, zwykle jakieś święto lub ważne wydarzenie
(1.3) tradycyjna, uroczysta wieczerza w wigilię (1.1) Bożego Narodzenia
(1.4) hist. w starożytnym Rzymie: część nocy równa trzem godzinom
(1.5) przest. lm wigilie: modlitwa za zmarłych; nabożeństwo żałobne[1]
odmiana:
(1.1-4)
 
przypadekliczba pojedynczaliczba mnoga
mianownikwigiliawigilie
dopełniaczwigiliiwigilii / przest. wigilij[2]
celownikwigiliiwigiliom
biernikwigilięwigilie
narzędnikwigiliąwigiliami
miejscownikwigiliiwigiliach
wołaczwigiliowigilie
(1.5)
 
przypadekliczba mnoga
mianownikwigilie
dopełniaczwigilii / przest. wigilij[2]
celownikwigiliom
biernikwigilie
narzędnikwigiliami
miejscownikwigiliach
wołaczwigilie
przykłady:
(1.2) Była to wigilia Bożego Narodzenia. Z ulicy dochodził gwar ludzki i brzęczenie dzwonków przy sankach[3].
(1.2) Tymczasem przyszła wigilia Trzech Króli… Wieczór był mroźny, pogodny (…)[4].
(1.2) Wigilię zwaną przez Izraelitów wieczorem obchodzono przed każdą uroczystością jako jej początek[5].
(1.2) Były to obrzędy mające na celu wypędzenie czarownic, gdyż wierzono, że w wigilię Zielonych Świątek są one bardzo aktywne[6].
(1.2) Na Kurpiach, Podlasiu, Warmii i Mazurach wypiekano w wigilię Nowego Roku lub w święto Trzech Króli figurki zwierząt (…)[7].
(1.2) W wigilię własnego ślubu miał poważny wypadek samochodowy, z którego udało mu się wyjść bez szwanku.
(1.3) Jedliśmy wigilię, kiedy zadzwonił wujek z życzeniami.
(1.3) W Wigilię (czyli 24 grudnia) jesteśmy zaproszeni na wigilię do rodziców[8].
(1.3) Przychodzili tam różni znajomi, witali się, zamieniali po kilka słów obojętnych i odchodzili; on siedział wciąż, bo miał jakąś ukrytą na dnie serca nadzieję, że może go który zaprosi do siebie na wigilię – ale nikt nie prosił[9].
(1.4) Rzymianie dzielili noc na cztery wigilie, tzw. straże.
(1.5) Po odśpiewaniu wigilii i dość długiem nabożeństwie, ukazały się we drzwiach poprzedzone krzyżem białe komże księży, za którymi wyniesiono trumnę (sic!)[10].
(1.5) Baba przyjmowała dziecię, baba obmywała starca, gdy umarł, kładła go w trumnie i śpiewała nad nim wigilie[11].
składnia:
(1.1) wigilia + D. (czego)
(1.2) wigilia + D. (czego)
kolokacje:
(1.1) wigilia Bożego Narodzenia / Zesłania Ducha Świętego / …
(1.2) wigilia Bożego Narodzenia / Nowego Roku / Trzech Króli / Wszystkich Świętych / … • wigilia 1 maja / 24 czerwca / 1 listopada / 30 listopada / 6 grudnia / … • wigilia Dnia Świętej Łucji / Świętego Mikołaja / Środy Popielcowej / ślubu / … • wigilia św. Andrzeja / św. Jana / św. Katarzyny / św. Łucji / św. Mikołaja / … • w wigilię
(1.3) wigilia w domu • zasiadać do wigilii • podczas wigilii • jeść / przygotowywać wigilię
(1.5) śpiewać wigilie
synonimy:
(1.1) przedświęcie; przest. wilia
(1.2) przeddzień, przedjutrze; przest. wilia
(1.3) wieczerza wigilijna, kolacja wigilijna; reg. śl. wilijo
(1.5) egzekwie, requiem, czuwania przy zmarłym
antonimy:
hiperonimy:
(1.3) kolacja, wieczerza
hiponimy:
holonimy:
meronimy:
wyrazy pokrewne:
rzecz. Wigilia ż, wigilijność ż, wigiliowość ż, Wilijo ż
przest. wilia ż, wilija ż
reg. śl. wilijo ż
przym. wigilijny, wigiliowy, wilijny
przysł. wigilijnie
związki frazeologiczne:
przysłowia: od Łucji do wigilii patrz na dni, o przyszłym roku powiedzą ci • pogoda na wigilię Narodzenia, do Nowego Roku się nie zmienia • wiatr od południa w wigilię Świętego Marcina, pewnie będzie lekka zima
etymologia:
(1.1,4,5) p.łac. vigilia → ‘czuwanie nocne przed dniem świątecznym’[5][12] < łac. vigilia[1][12] → czuwanie, straż, warta < łac. vigil[12] → stróż lub czes. vigilie, st.czes. vigilia < śwn. vigilje < łac. vigilia → czuwanie[13]
(1.2) od (1.1)
(1.3) pol. Wigilia
uwagi:
(1.1) por. Wigilia; zobacz też: Indeks:Polski - Indeks terminów religijnych
(1.2) zobacz też: Indeks:Polski - Kalendarz i czas
tłumaczenia:
źródła:
  1. ↑ 1,0 1,1   Hasło „wigilia” w: Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN.
  2. ↑ 2,0 2,1   Hasło „wigilia” w: Zygmunt Saloni, Włodzimierz Gruszczyński, Marcin Woliński, Robert Wołosz, Danuta Skowrońska, Zbigniew Bronk, Słownik gramatyczny języka polskiego — wersja online.
  3. ↑ Henryk Sienkiewicz, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela, Warszawa 1899
  4. ↑ Maria Konopnicka, Urbanowa, Warszawa 1904
  5. ↑ 5,0 5,1   Hasło „wigilia” w: Encyklopedia PWN Online, Wydawnictwo Naukowe PWN.
  6. ↑ sandomierz.opoka.org.pl
  7. ↑   Hasło „wigilia” w: Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN.
  8. ↑   Hasło „W Wigilię wigilia u rodziców” w: Maciej Malinowski, Obcy język polski.
  9. ↑ Władysław Reymont, Szczęśliwi [w:] Nowele, tom 1, nakładem Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1950, s. 150
  10. ↑ Henryk Sienkiewicz, Wiry
  11. ↑ Józef Ignacy Kraszewski, Dziady i Baby, Warszawa 1908
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Hasło „wigilia” w: Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. 1995 i nn.
  13. ↑ Zenon Klemensiewicz, Historia języka polskiego, PWN, Warszawa 2002, s. 133.
Źródło: „https://pl.wiktionary.org/w/index.php?title=wigilia&oldid=8505667”