krzyż (język polski) edytuj

 
krzyż (1.1)
 
krzyż (1.2)
 
krzyż (1.5)
wymowa:
IPA[kʃɨʃ], AS[kšyš], zjawiska fonetyczne: utr. dźw.wygł. ?/i
?/i
znaczenia:

rzeczownik, rodzaj męskorzeczowy

(1.1) konstrukcja, figura geometryczna lub znak złożony z dwóch przecinających się linii; zob. też krzyż w Wikipedii
(1.2) order, odznaczenie w kształcie krzyża (1.1)
(1.3) anat. część kręgosłupa; zob. też kość krzyżowa w Wikipedii
(1.4) przen. cierpienie, trudności
(1.5) rel. symbol chrześcijaństwa
(1.6) rel. gest czyniony w chrześcijaństwie na początku i na końcu modlitwy
(1.7) hist. starożytne rzymskie narzędzie kaźni
odmiana:
(1.1-7)
przykłady:
(1.1) Prawie każdy kościół jest zbudowany na planie krzyża.
(1.2) Prezydent wręczył weteranowi Krzyż Zasługi.
(1.3) Dziadek znowu odczuwa bóle w krzyżu.
(1.4) Śmierć całej rodziny była dla niego prawdziwym krzyżem od losu.
(1.5) Turcy nakazali usunięcie wszystkich krzyży i symboli chrześcijańskich.
(1.6) Po wejściu do świątyni zrobił krzyż i uklęknął w ławce pod amboną.
(1.7) Na krzyżu umarł Pan.
składnia:
kolokacje:
(1.1) krzyż greckikrzyż łacińskikrzyż maltańskikrzyż Pateekrzyż Atlantówkrzyż św. Andrzejakrzyż św. Jerzego • krzyż harcerski
(1.3) łamanie w krzyżu
(1.4) krzyż Pański
synonimy:
(1.1) reg. śl. krziż
(1.2) reg. śl. krziż
(1.4) udręka, tortury
(1.5) reg. śl. krziż
(1.6) reg. śl. krziż
(1.7) reg. śl. krziż
antonimy:
hiperonimy:
(1.6) gest
(1.7) narzędzie
hiponimy:
(1.5) krucyfiks
holonimy:
meronimy:
wyrazy pokrewne:
rzecz. krzyżak m, skrzyżowanie n, krzyżówka ż, krzyżowiec m, krzyżownica ż
zdrobn. krzyżyk m
czas. krzyżować ndk., skrzyżować dk., ukrzyżować dk.
przym. krzyżowy, krzyżakowy
przysł. krzyżowo
związki frazeologiczne:
Czerwony Krzyżdroga krzyżowadźwigać krzyż / dźwigać swój krzyżjak z krzyża zdjętymieć z kimś krzyż pańskiKrzyż Południakrzyżowy ogieńkrzyż na drogęna krzyżdiabła się nie boi, kto przy krzyżu stoi
etymologia:
płn. prasł. *kŕižь[1] < łac. crux → krzyż[1] < praindoeur. *(s)ker-obracać, zginać[2]
Słowo krzyżmo mimo podobnego brzmienia i użycia w religii ma inną etymologię.
(1.4-6) nawiązanie do śmierci Jezusa Chrystusa na krzyżu (1.7)
uwagi:
zob. też krzyż w Wikicytatach
(1.5) por. krucyfiks
tłumaczenia:
źródła:
  1. 1,0 1,1   Hasło „krzyż” w: Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN.
  2. https://indo-european.info/pokorny-etymological-dictionary