Indeks:Słownik języka śląskiego

Słowniczek etnolektu śląskiego

A B C D E F G H I J K L Ł M N O P R S Ś T U W Z Ż imiona – nazwy geograficzne – miary czasu – karty – określenia z dialektu górników i techniczne Charakterystyczne zwroty

Skróty użyte w słowniku

• GŚ – Górny Śląsk *
• ŚC – Śląsk Cieszyński
• ŚO – Śląsk Opolski
• ZA – Zaolzie
• zbt – ziemia bytomsko-tarnogórska
• zkm – ziemia katowicko-mysłowicka
• ZL – ziemia lubliniecka
• zp – ziemia pszczyńska
• zrr – ziemia rybnicko-raciborska
• ztg – ziemia toszecko-gliwicka

A

• abcalować – spłacać (niem. abzahlen)
• abcybilder, abcybinder, abcyjbilder – kalkomania (niem. Abziehbilder)
• abecodlorz – abecadło
• abfal – odpad (niem. der Abfall)
• abkracer – żelazna wycieraczka do obuwia (niem. der Abkratzer)
• abo – albo
• abraham – pięćdziesiąte urodziny
• abrewjacyjo – skrót
• abrychta – temperówka (niem. abrichten)
• abszicfajer – impreza pożegnalna (niem. die Abschiedsfeier)
• abszlag – odmowa (niem. abschlagen)
• absztychować – wspominać
• absztyfikant – kawaler, zalotnik
• abzac – obcas (niem. der Absatz)
• abzynder – nadawca (niem. der Absender)
• achtelka, achtla, achtlik – 1/8 litra
• administracyjo – administracja
• adresa – adres
• adwenta – adwent (ŚC)
• adwynt – adwent
• afa – małpa (niem. der Affe)
• agac – akacja (niem. Akazie)
• agacowy – akacjowy
• ajchel, ajchla – żołądź (niem. die Eichel)
• ajerkuchy – naleśniki (niem. der Eierkuchen)
• aji – nawet, również (ŚC)
• ajlauf – lane ciasto, lane kluski
• ajmer – wiadro (niem. der Eimer)
• ajnbruch – włamanie (niem. der Einbruch)
• ajnbryna – zasmażka (niem. die Einbrennen)
• ajncla – kawalerka, mieszkanie jednopokojowe, małe pomieszczenie (niem. einzel-)
• ajndruk – wrażenie (niem. der Eindruck)
• ajnfachowy (GŚ), ańfachowy (ZL) – byle jaki, zwykły (niem. einfach)
• ajnfal – pomysł (niem. der Einfall)
• ajnfart – wjazd na teren posesji (niem. die Einfahrt)
• ajnlagować – pasować, nadawać się
• ajnlasfarba – farba podkładowa
• ajnlauf (ajlauf (ZL)) – lane kluski (danie) (niem. der Einlauf)
• ajntopf – obiad jednodaniowy, pierwsze danie (niem. der Eintopf)
• ajntryt – bilet wstępu (niem. der Eintritt)
• ajza – złomnica, skup złomu (niem. die alten Eisen)
• ajzynbaniok – kolejarz (niem. der Eisenbahner)
• ajzynblat – brzeszczot
• ajzynzyjga – piłka do metalu (niem. die Eisensäge)
• aktyntasza, aktentasza – aktówka (niem. die Aktentasche)
• akuratny – dokładny
• al – węgorz (niem. der Aal)
• ale – uniwersalny wyraz kończący zdanie (zob. zwroty śląskie)
• alkon – alkoholik
• Altrajch – teren Zagłębia Dąbrowskiego (pochodzi z czasu II wojny świat.) (niem. das Altreich)
• ała – miejsce bolesne (zob. zwroty śląskie), mieć ała – być chorym na umyśle (ZL)
• aussztojer, ałsztojer – wyprawka ślubna (niem. die Aussteuer)
• amajza – mrówka (niem. die Ameise)
• amolet – pierścionek
• amolety (ŚC) – pszenne placki podobne do naleśników,
• amolok – cukierek miętowy
• amt – urząd (niem. das Amt)
• amtować – urzędować
• ancug – garnitur (niem. der Anzug)
• ancajgować – oskarżać (niem. anzeigen)
• anong – wiedza (niem. die Ahnung)
• angrajfować – atakować (niem. angreifen)
• angrif – atak, szturm (niem. der Angriff)
• angyjber – mądrala, cwaniak (niem. der Angeber)
• ankrować (hankrować) – umacniać pękający budynek przy pomocy śrub i prętów (niem. der Anker)
• anlygować – przymierzać
• anszleger – nastawiacz przy windzie kopalnianej (niem. der Anschläger)
• antrag – wniosek, podanie, prośba (niem. der Antrag)
• antryj – przedpokój (franc. entrée)
• apetitsznita – kanapki z jedną warstwą chleba podawane jako przystawka
• apliuzina, apluzina – pomarańcza (niem. die Apfelsine)
• aport, aptryt, apryt – ubikacja
• aprikoza – morela (niem. die Aprikose)
• aprymować się – dać zrobić sobie zdjęcie
• apryt, aptryt → aport
• aptyka – apteka
• Araber – Arab
• arbajciok, arbajtancug – kombinezon roboczy (niem. der Arbeitsanzug)
• arbaje, arbajty – ubranie robocze
• arch – arkusz (ŚC)
• armijo – armia
• artikel – artykuł (niem. der Artikel)
• asić sie – imponować, przechwalać się
• asjetka – miseczka
• asta – gałąź (niem. der Ast)
• asza – popiół (niem. die Asche)
• aszok – popielnik (niem. der Ascher)
• aszynbecher – popielniczka (niem. der Aschenbecher)
• aszyngruba - śmieciarka
• aspóń – chociaż, przynajmniej (ŚC)
• atoli – ale
• aufrygować – wykłócać się (niem. aufregen)
• auftrag – zadanie (niem. der Auftrag)
• aus – aut (w sporcie) (niem. aus)
• ausgus, ausgust – zlew (niem. der Ausguss)
• ausgybikst – uciekł, wyrwał się (niem. ausgebüchst)
• auslynder – obcokrajowiec, cudzoziemiec (niem. der Ausländer)
• auspuff – rura wydechowa (w samochodzie, motocyklu) (niem. der Auspuff)
• auszlag – przyszcz, wysypka (niem. der Ausschlag)
• ausztojer – wiano, wyprawka ślubna (niem. die Aussteuer)
• auto – auto, samochód (niem. das Auto)
• autobana – autostrada (niem. die Autobahn)

    (do góry strony)

B

• baba – kobieta, żona
• babówka – babka drożdżowa
• babrać się – brudzić się
• babuć – wieprzek (GŚ), prosiak, świnia (ŚC)
• bachnońć – upaść,ukraść
• bachraty – gruby
• bacza – baca (ŚC)
• badenduch – ręcznik kąpielowy (niem. das Badetuch)
• badki, badyje – kąpielówki, zob. batki
• badować – kąpać (niem. baden)
• badyhala, badehala – łaźnia, basen
• badymajster, bademajster – ratownik (na kąpielisku) (niem. die Bademeister)
• badywana, badewana – wanna (niem. die Badewanne)
• baja – wagary
• bajać – opowiadać bajki, zmyślać
• Bajerok – Bawarczyk (niem. der Bayer)
• bajgel – joker (karta)
• bajlaga – plaster wędliny, podkładka (niem. die Beilage – dodatek do jedzenia)
• bajonet – bagnet (niem. das Bajonett)
• bajscanga – obcęgi, kleszcze (niem. der Beißzange)
• bajslować – organizować
• bajsnąć, bajsnouć, bajsnońć – ugryźć (niem. beissen)
• bajszpil – przykład (niem. das Beispiel)
• bajtel, bajtle – chłopak, dziecko, dzieci (małe)
• bajtlik, bojtlik, gelttasza – portfel
• bajzel – bałagan
• bajzyga – wyrzynarka (piła do drewna)
• bakać – palić (odnośnie wyrobów tytoniowych)
• baksztuba – piekarnia (z niem. die Backstube)
• bal, bala – 1. piłka do gry, zabawy (niem. der Ball); 2. z prasowana w kostke, słoma, siano, [ z presować na bale ]
• balek – 1. okrągły kawałek drzewa, stempel na kopalni 2. określenie na belę materiału, papieru, itp.
• balkan – kolej wąskotorowa łącząca Katowickie dzielnice: Giszowiec i Nikiszowiec
• baloniok – fura na oponach z samochodu (z powietrzem) (ZL)
• bałamoncić, bamoncić – 1. zawracać głowę, 2. zwodzić
• bałplac – działka budowlana (niem. der Bauplatz)
• bamber – bogaty gospodarz, rolnik
• bambetel – łóżko
• bambetle – graty
• bambylać – chwiać, kołysać
• bambylok – hamak
• bamontny – półprzytomny
• bana – tramwaj (niem. die Strassenbahn)
• banhof – dworzec kolejowy (niem. der Bahnhof)
• bania – dynia
• baniok- zbiornik na wodę
• baniorz – kolejarz
• bank – ławka (niem. die (Sitz-), (Park-) Bank)
• banka – tramwaj
• banować – żałować (ŚC)
• bachraty – z wydatnym brzuchem
• barzi, barzyj – bardziej
• bas, basetlok – obfity brzuch
• basok – człowiek otyły, z dużym brzuchem (pogard.) (ZL)
• basztard – mieszaniec Ślązak z inną narodowością.
• batki, badki – majtki, kąpielówki (badyje), spodenki
• baukunszt – architektura (niem. die Baukunst)
• baumajster – architekt (niem. der Baumeister)
• baumwola, bawołna – bawełna (niem. die Baumwolle)
• bażoły – teren podmokły, bagno, szuwary
• bebech – obfity brzuch
• bebechy – wnętrzności
• beblać – gadać głupoty
• bebok – potwór
• bebok, babok (ZL) – nie istniejący zły stwór, którym straszy się dzieci (zob. zwroty śląskie)
• becyrk – obszar (niem. der Bezirk)
• beczeć – płakać
• beker – podziemna kolej na kopalni
• bela – 1. beczkowóz (ZL), 2. srogi hasiok (duży kontener na śmieci) (zbt)
• bele kaj – byle gdzie
• belontać – mieszać (o płynach)
• belować – prasować (słomę, siano) w formę walca (ZL)
• belowanie – wzdęcie (ZL)
• beluwa, belówa – beczkowóz do opróżniania szamba, także zawartość szamba lub zanieczyszczona rzeka, ściek (zob. zwroty śląskie)
• bera – anegdota, dowcip, bery – zmyślona opowieść
• berać – opowiadać bajki lub wspomnienia (zob. zwroty śląskie)
• beremonty – głupoty np. mieć coś głupiego na myśli (ZL)
• berga – duży kamień (berga wonglo) duży kawał węgla (wysypisko kamieni)
• bergmon – górnik patrz też grubiorz
• bestyjo, berdyjo – bestia (niem. die Bestie)
• beszong – inaczej rant, rów (niem. die Böschung)
• beszong, beszung – nasyp kolejowy
• betka – grzyb (dotyczy niejadalnych z blaszkami u spodu)
• betlować – wyłudzać, sępić
• betlyjka – szopka, stajenka na święta
• bety – bagaż, ekwipunek
• bez – przez, w przyszłości (bez rok = w przyszłym roku)
• bezkurcyja – nicpoń, bestia (zwierzę, przynoszące tylko szkody)
• bezma, bezmaś – podobno, rzekomo, prawdopodobnie
• bezmała – ponoć, podobno, rzekomo, prawdopodobnie (rr)
• bezto – przez to
• beztuż – przez to, dlatego
• bezuch – odwiedziny (niem. der Besuch)
• bibersztola – mundur górniczy
• Biblijo – Biblia
• bier – bierz, weź, zabierz
• bifyj, bifej – zob. byfyj
• bigel, bigiel – 1. wieszak; 2. pantograf
• bigelbret – deska do prasowania (niem. das Bügelbrett)
• biglosko – żelazko
• biglować – prasować (niem. bügeln)
• biksa – puszka (samochód Syrena)
• bina – pszczoła (niem. die Biene)
• binda – bandaż (niem. die Binde)
• binder – krawat
• bindować – bandażować
• bishalter – biustonosz (niem. der Büstenhalter)
• biyr – piwo (niem. das Bier)
• bizantyja – awanturnica (ŚC)
• blaj, blajsztift, blajszifta – ołów, ołówek (niem. der Bleistift)
• blajkuli – długopis
• blajzucht – anemia
• blank – całkiem, zupełnie, pusty, czysty
• blat – górna część stołu
• blaubera – jagoda, ostrężyna (niem. der Blaubeere - czarna jagoda)
• blaupałza – kalka
• blaza – pęcherz, odcisk
• blic – błyskawica (niem. der Blitz)
• blicablajter – piorunochron (niem. der Blitzableiter)
• blindzić, blyndzić, blyńdzić – razić (światło), bić po oczach (intensywny kolor) (niem. blenden)
• bloblik – cukierek, landrynka
• blomba – plomba
• blumkol, blumkola – kalafior (niem. der Blumenkohl)
• blumnwaza – wazon (niem. die Blumenwase)
• blumsztynder – kwietnik (niem. der Blumenständer)
• blyndować, blindować – świecić w oczy (po oczach)
• błecha – pchła
• błeszka – pchła (ŚC)
• błozen – błazen
• bobok – duch, potwór
• boczoń – bocian, ktoś obrażony ('boczy się')
• boga – arkusz (niem. der Bogen)
• bojki – bajki
• bojtel, bojtlik – worek, portfel
• bolok, bolawe – siniec, miejsce bolesne od uderzenia; zob. ała
• bombel – pompon (ZL)
• bombon – cukierek (niem. der lub das Bombon)
• bómbón – cukierek (ŚC)
• bonclok – kamionkowe naczynie do kiszonej kapusty lub ogórków, zob. bunclok
• bonda – kurtka (zrr)
• bonkawa – kawa parzona (napój) (ZL)
• bontek – rozporek (zrr)
• bormaszyna – wiertarka pneumatyczna (niem. die Bohrmaschine)
• borok – biedak, nieudacznik, nieborak
• borsztajn – krawężnik (niem. der Bordstein)
• bozen – błazen, niy rób mje za bozna – nie nabieraj mnie, nie rób ze mnie głupiego
• branda – ognisko, zob. fojera
• branny – koń maści brunatnej (ŚC)
• bratherinigi – śledzie opiekane, zazwyczaj w zalewie octowej
• bratkartofle – kartofle smażone na patelni (niem. die Bratkartoffeln)
• bratruła, bratrura – piekarnik (niem. die Bratröhle)
• brauza – kwaśny napój gazowany, prysznic
• brecha – łom, gruba deska (decha)
• breweryjo – awantura
• breweryjok – awanturnik
• brifa – gołąb pocztowy
• brifkastla – skrzynka na listy
• briftasza – portfel (zbt, ztg), teczka na dokumenty (zp, ŚO) (ZL)
• briftreger, briftriger, briftryjger – listonosz
• brot – chleb
• brołtzupa, brułzupa, wodzionka – wodzionka – chleb zalany wrzątkiem
• brotbiksa – pojemnik na chleb
• bruch – przepuklina (zrr) (ZL)
• bruclik – kamizelka góralska (ŚC)
• brunotny, bury – brązowy
• brusić – ostrzyć (noże, kosy itd.)
• bruzda – skiba (ZL)
• bryle, brele – okulary
• brylok – okularnik
• bryna – denaturat
• brynol, bryniol – 1. denaturat, spirytus 2. pijak
• brzerzasty – białobrzegi (ŚC)
• brzidok – brzydal (ŚC)
• brzim – modrzew
• buc – ktoś kto jest marudny
• buchać – uderzać, machać (ŚC)
• buczeć – przezywać na kogoś
• buczek – 1. syrena do sygnalizacji dźwiękowej, 2. ktoś kto płacze lub zrzędzi
• budunek – zabezpieczenie stropu w kopalni
• bulić – 1. burzyć, 2. płacić, 3. przewracać(się)
• bulytka – końskie gówno
• buła – opuchlizna, ale mosz buła,ale masz guza
• bumela, bumelka – wagary, ucieczka (np. z pracy)
• bunclok, bonclok (ZL) – kamionkowe naczynie (np. do kiszenia kapusty). Nazwa pochodzi od miasta Bunzlau (dziś Bolesławiec), gdzie wynaleziono ten rodzaj (kwasoodpornej) kamionki.
• burzyć – dobijać się, stukać, uderzać (ŚC)
• byamter – urzędnik
• byda – będę
• bydli – wołowy (produkt spożywczy) (ZL)
• byfyj (zrr) (ZL), bifej (ztg), bifyj, befyj – kredens
• byrna, birna – żarówka
• bysztek – sztućce
• Bytům, Bytůń (ZL) – Bytom
• byzuch – odwiedziny
• bżitfa – brzytwa

    (do góry strony)

C

• cajtung – gazeta
• canbyszta – szczotka do zębów
• capać – dyszeć
• capić – śmierdzieć
• capnońć – złapać
• cechować – zaznaczać (w budownictwie np. miejsce na dziurę w ścianie)
• celta – namiot
• cepel – cysterna ( (ZL) etymologicznie od CPN)
• cepelin (ZL) – sterowiec
• cera – córka
• ceski – moneta dziesięciogroszowa (zob. zwroty śląskie)
• cesta – droga (ŚC)
• chabazie, chabezie – gałęzie, krzaki
• chabić – kraść
• chabnąć – ukraść, zwędzić
• chaby – iść na chaby – iść kraść
• chachar, chachor – 1. łobuz, chuligan 2. pijak (ZL)
• chachmęcić – prowadzić lewe interesy, kombinować
• chachnąć – uderzyć
• chadra – szmata
• chadziaj – 1. śmieć, niechluj (ZL), 2. dziad , 3. nazywano tak również ludność napływową, która przybyła na ziemie śląskie zza Buga po II wojnie światowej
• chaja – zob. haja
• chajtnąć się, chajtnyć sie – ożenić się, wyjść za mąż
• chałpa – dom
• cham – skąpiec
• chamera – chmura
• chamić się – być skąpym
• chańdowny – stary
• chapol – skąpiec
• charatać – 1. ciężko pracować; 2. pocharatać się – zranić się
• charboł – but (zwyczaj stary, ciężki lub zniszczony męski but)
• charczeć – chrapać
• charkać – smarkać, pluć
• charlać – kaszleć
• chasa – czeladź, służba rolna (ŚC)
• chasiok – śmietnik
• chechlać – nieumiejętnie ciąć drzewo lub materiał drewniany/metalowy
• cherlok – słabeusz, osoba chorowita
• chichrać się – śmiać się
• chlać – pić (alkohol)
• chladać – szukać (ŚC)
• chnet – za niedługo, niebawem
• choby – jakby, jak
• chop – mężczyzna, mąż
• chrobok – robak, owad
• chropawka – kuropatwa
• chrostok – ropucha
• chudko – prędko
• chudobny – biedny (ŚC)
• chycić, chytać – chwycić, chwytać
• chyrpa – brzydka kobieta
• chyrtoń – gardło, krtań
• chyży – szybki
• ciaciać (ZL) – upiększać, zbyt delikatnie postępować z kimś lub czymś
• ciaciany – ładny
• ciamrać – zjadać
• ciapkapusta – ciapkapusta, kapusta z kartoflami (danie obiadowe)
• ciaplaty – błotnisty
• ciapnąć – upaść, energicznie siąść
• ciapryka, ciaplyta – błoto, wszelki mokry bród, zob. maras
• ciarach (ZL) – brudas
• cichi! – w lewo! (przy powożeniu komenda dla konia) (ZL)
• cichtować – hodować
• cićki – zanieczyszczenia w formie kulki z włókien materiału lub nici (na ubraniach)
• cider – mieszkaniec Radzionkowa
• ciepać – rzucać (GŚ), (ŚC)
• cięgiem, ciygiem – nieustannie
• ciga – koza
• cigareta – papieros
• cima – ciemno, ciemność
• ciompa – katar
• ciorać – brudzić (zob. zwroty śląskie), szurać
• cipka – kura
• ciul, ciulik – 1. wulg. członek męski 2. obelga kierowana do mężczyzn, odpowiednik polskiego chuj
• citać, citaj, citnął, citnęła, citnęli, citnęlim – uciekać, uciekaj, uciekł, uciekła, uciekli, ucielkiśmy
• ciulnąć, ciulać, ciulaj, ciulany – wulg. uderzyć, bić, bij, bity
• ciulnąć sie, – pomylić się, popełnić błąd, chybić
• ciupać – rąbać
• ciyngiem (ZL) – ciągle
• ciynszko – trudno
• ciżba – tłok, ścisk
• cmandzić
• co – że
• coby – żeby, aby
• col – cło
• colsztok – miarka składana do mierzenia długości
• cołki – cały
• cufal (GŚ) , cuf (ZL) – fuks, przypadek
• cug – 1. pociąg → sznelcug – pociąg pospieszny, 2. ciąg powietrza (np. w kominie)
• culaga – 1. dodatek, 2. dopłata
• cupać, cupnóć (ZL) – kucać, kucnąć
• curig, curik – do tyłu! (przy powożeniu komenda dla konia) (ZL), z powrotem
• cuzamen – razem, wspólnie
• cwibla – cebula
• cwinger (GŚ), cwinga (ZL) – ściskacz, np. klucz używany do odkręcania rur u hydraulika
• cwist – przędza do cerowania, włóczka
• cwiter (ZL) – sweter
• cychalter – biustonosz, stanik
• cyckać – ssać
• cycha – poszwa
• cycnik – biustonosz
• cyferblat – 1. tarcza zegara, 2. zegarek (ZL)
• cyganić – kłamać
• cygareta – papieros
• cyjntla – 0,1 litra wódki
• cyjo – akordeon
• cykot – penis
• cylnonć, cylnońć (ZL) – trafić
• cymbrować – cembrować (ŚC)
• cyndra – lont
• cyntla – setka wódki
• cyplik – frędzel
• Cysarok – mieszkaniec Śląska należącego do zaboru austriackiego (Księstwo Cieszyńskie, Zaolzie)
• Cysarzoki, Cesaroki – mieszkańcy Śląska należącego do zaboru austriackiego (Księstwo Cieszyńskie, Zaolzie)
• cytyrować – dokuczać
• cwilingi – bliźniaki
• czamu - czemu, dlaczego
• czelijadź – czeladź (ŚC)
• czelodka – gromadka (dzieci, znajomych)
• cześnia – czereśnia (zrr)
• czetyna – choina (ŚC)
• czompnońć, czampnońć – kucnąć;
• czorny abo zmaraszony – brudny, czarny
• czoska (ZL) – kawałek drewna z żywicą

    (do góry strony)

Ć

• ćma – ciemność
• ćmawomodry – granatowy
• ćmawy – ciemny
• ćmić się – ściemnia się
• ćmić – palić
• ćmiyl – trzmiel
• ćmok, cima, cimok, ćma – ciemno, ciemność. Ale z ciebie ćmiok – Ale z ciebie ciemnota.
• ćwierciok lub ćwiara – ćwiartka wódki lub naczynie o takiej pojemności
• ćwikła – buraki
• ćwok – przygłup, oferma

    (do góry strony)

D

• dachdeker – dekarz
• dać wyćwika – dać nauczkę
• dakel – ucho
• dakle – uszy
• dałerwela, dauerwela – trwała ondulacja (ZL)
• damboki, dymboki – głęboki
• danga – tęcza
• darzić sie – szczęścić się, udawać się, wieść się
• dąbek – chryzantema
• deka – koc
• dekować – kryć, chować,
• dekiel, dekel – pokrywka, nakrętka, wieczko
• dinks, dings – coś nienazwanego (słowo wytrych), zastępuje prawie wszystkie nazwy własne związane z przedmiotami
• dochtór – lekarz, doktor
• dociyrny – ciekawy, dociekliwy
• doczkać – zaczekać, poczekać (ŚC)
• doczkej, doczkej se – poczekaj, zaczekaj
• dokumyntny – dokładny, szczegółowy
• dolmeczer – tłumacz
• dołza – gniazdko elektryczne
• dostony – dojrzały (ZL) – dotyczy przede wszyskim owoców i warzyw dojrzewających w sztucznych warunkach.
• dowka – podatek
• dólanie – mieszkańcy dolin (ŚC)
• dóma – do domu !
• dosmyczyć – dostarczyć, donieść
• drabem – szybko
• drabiniok – wóz drabiniasty (ZL)
• drabko, drapko, drap – szybko
• drabsik – rabuś
• drach – rozrabiaka zob. lomp
• drak lub drach – latawiec
• drałować – maszerować, szybko iść
• druk – siła, moc, ciśnienie, nacisk
• drzewo – drewno
• drzymota – drzemka, senność, nieodparta chęć snu
• du dom – do domu (zrr)
• dudki – pieniądze
• dufać – ufać
• duldać – pić, zwł. głośno
• dupny – wielki, duży, ogromny
• durdlać – mówić pod nosem, niezrozumiale
• durst – pragnienie
• durszlak – cedzak do makaronu (ZL)
• durś, durch (ZL) – wciąż, na wylot, por. fórt
• dwanost – dwanaście (ŚC)
• dwiesta – dwieście
• dyby – gdyby (ŚC)
• dychnąć, dychnąć se – odpocząć, odetchnąć
• dycki – zawsze
• dyć – owszem, rzeczywiście, przecież
• dykcjonorz – słownik
• dylać – uciekać
• dylówka – podłoga z desek
• dymfer – duży garnek
• dymbcok – dąb, klocek z drewna dębu (ZL)
• dyndel – suknia z dekoltem
• dynga – tęcza
• dyskietka – dyskietka komputerowa, płyta CD, karta pamięci, karta do bankomatu, karta kredytowa, itp.
• dwusztokowy – dwupiętrowy
• dziambel – wróbel
• dziechcioł – dziegciarz (ŚC)
• dziecka – dzieci (lm) (ZP)
• Dzieciątko – gwiazdka, Boże Narodzenie
• dziedzina – wieś (ŚC)
• dzierżeć – trzymać (ŚC)
• dziesiyńć – dziesięć
• dziewiyńć – dziewięć
• dziepiyro, dziepro – dopiero
• dziynka – dzięki
• dziywcze, dziywczyn – 1. dziewczyna, 2. córka (ŚC)
• dziywka – dziewczyna, służąca (ŚC)
• dziod – żebrak, niedołęga (ZL)
• dziołcha – dziewczyna
• dzióbek – pocałunek (delikatny w usta)
• dziwać – patrzeć (ŚC)
• dziwoki – dziki, nieoswojony (ŚC)
• dźwigać – podnosić
• dźwiga sie – zbiera na wymioty
• dźwiyrze – drzwi (ŚC)
• dźwiýże- drzwi
• dżistać – obgadywać, pleść głupstwa (zrr), pierdzieć, mieć biegunkę, rozwolnienie, zwymiotować, puścić bąka, palnąć głupstwo, mówić bez sensu, za dużo zob. nadżistać się
• dżistnąć – upaść, palnąć głupstwo, zwymiotować, puścić bąka

    (do góry strony)

E

• e – dobrze (ŚC)
• echt – wyraźnie
• efyj – strzał zewnętrzną częścią stopy (w piłce nożnej)
• egal – obojętnie (ganc egal – wszystko jedno)
• ek – zakręt, róg
• eka – poprzeczka, kąt
• eklerować – tłumaczyć, wyjaśniać
• eknąć się – pochylić się
• ekstra – specjalnie
• elefant – słoń
• eli – jeśli, jeżeli, czyli
• elwer – jedenastka (rzut karny), bezrobotny
• enta – szczupak (skok do wody), kaczka, upadek (np pośliznąć się: "wywalić enta")
• epa – torba plastikowa, reklamówka
• epny – wielki
• erbnyć, erbnąć – zob. chabnąć, odziedziczyć
• erplich – spadek po kimś
• eszcze – jeszcze
• etla – motor, motorower

    (do góry strony)

F

• fach – półka lub talent zawodowy lub zawód np. mieć fach w ręku (niem. das Fach)
• fachlować – szybko jeść, chełpliwie
• fachman – fachowiec (ZL) (niem. der Fachmann)
• facka – uderzenie w policzek
• facka – policzek (ŚC)
• faflok – gaduła, piersiówka
• fajer, fajera – impreza (niem. die Feier)
• fajfka – fajka
• fajla – pilnik (niem. die Feile)
• fajlbank – stół warsztatowy
• fajlować, sfajlować – obrabiać pilnikiem
• fajować – owiewać zboże z plew (ZL)
• fajrować – świętować, obchodzić np. urodziny (niem. feiern)
• fałesznik – człowiek fałszywy (ŚC)
• familio, familija – rodzina
• familok – budynek wielomieszkaniowy (kamienica)
• fana – flaga (niem. die Fahne)
• fantować się – sprzeczać się, protestować, kłócić, awanturować, dyskutować; licytować, brać w zastaw
• fandzolić, fanzolić – smęcić, mówić nie na temat
• fanga – uderzenie pięścią (zob. zwroty śląskie)
• fanzola, fandzola – fasola
• fara – plebania, parafia (niem. das Pfarrhaus)
• farba – barwa, kolor
• farbić – barwić
• farcić się – opłacać się (niem. wert sein – być warte)
• farfocel – zob. chadziaj – 1. fusy 2. drobne śmieci (zob. flyje znaczenie drugie)
• farkarta – bilet (niem. die Fahrkarte)
• farorz – proboszcz (niem. der Pfarrer)
• fas, faska – beczka różnej wielkości (niem. das Fass)
• fater – ojciec (także łociec) (niem. der Vater)
• faustlik – średni młotek, mniejszy od pyrlika zob. pyrlik (niem. Faust – pieść)
• fazan – bażant (niem. der Fasan)
• fe – parzyć (ŚC)
• fecht – iść na fecht– iść żebrać
• fedra – sprężyna (niem. die Feder)
• fedrować – urabiać np. węgiel przez górników (niem. fördern)
• fefermincka – mięta (herbata miętowa) (niem. Pferrerminztee)
• feflać – mówić głupoty
• fejszter – leśniczy, myśliwy (ZL)
• felc – zagięcie, połączenie arkuszy blach (ZL) (niem. die Falz)
• ferszalung – zob. arbajtancug
• fertich – gotowe (ZL) (niem. fertig)
• fest – silnie, pewnie, bardzo (niem. fest)
• festelny – silny, bardzo mocny (np. cios, budynek, osoba) (niem. fest)
• feszter – leśniczy (ŚC)
• fet – smalec, tłuszcz (niem. das Fett)
• ficować – cerować
• fiksowanie – ogranie przeciwnika (w fusbalu)
• filcok – kalosz z filcem
• filok – pióro wieczne, długopis (niem. der Füller)
• filor – filar, słup
• filować – podglądać, napełniać np. pączek marmoladą (niem. füllen)
• filter – filtr
• firycycha – brzoskwinia
• fiśla – strych
• fiśnięty – pomylony
• flama – płomień (niem. die Flamme)
• flanca – sadzonki roślin (ZL) (niem. die Pflanze)
• flaszka – butelka (niem. die Flasche)
• flek – plama (niem. der Fleck)
• fliga – mucha (niem. die Fliege)
• fliger – samolot (niem. der Flieger)
• flotrować – powiewać (niem. flattern)
• flugcojg – samolot (niem. das Flugzeug)
• flyja – nieporządna gospodyni, brudas
• flyje – 1. rozwielitki (czasem waserflyje) 2. fusy, zawiesina, pomyje (niem. der Wasserfloh, lm. die Wasserflöhe)
• fojera, fojerka – ognisko (niem. das Feuer)
• fojercok – zapalniczka (niem. das Feuerzeug)
• fojerman – strażak (niem. der Feuerwehrmann)
• fojerwera – straż pożarna (niem. die Feuerwehr)
• fojt – wójt (ŚC)
• folguma – koło obciągnięte gumą (ZL) (niem. der Vollgummi)
• fomlowanie – indywidualna gra w fusbal (niem. fummeln)
• forhang – zasłona (zob. zwroty śląskie) (niem. der Vorhang)
• forsztelować – przedstawiać, wyobrażać (niem. vorstellen)
• fórt – ciągle (ŚC) precz, (być fórt) daleko (niem. fort)
• Franc- zdrodbniale Franciszek
• frasować się – martwić się (ŚC)
• frasunek – zmartwienie
• frechowny – bezczelny (ZL) (niem. frech)
• frela – panna, zdrobniale z sympatią (niem. das Fräulein)
• frelka – panienka
• Frida – zdr. Fryderyka
• froncla – mała lampka
• frup, fróp – korek butelki
• fulać – kłamać, mówić niestworzone rzeczy
• funt – pół kilo
• furgać – fruwać, latać, łopotać (dot. np. flagi)
• furmon – osoba powożąca fura lub bryczką (ZL)
• furt – precz, (być furt) daleko (zob. zwroty śląskie)
• furt – wciąż, ciągle, ustawicznie, stale (ŚC)
• fusekla, fuzekla – skarpetka
• fusbal – piłka nożna (niem. der Fussball)
• fusgruba – kanał piekarski
• fuslapa – onuca (niem. der Fußlappen)
• fusy – wąsy (ŚC)
• futer – jedzenie, pasza dla zwierząt (niem. das Futter)
• futrować – karmić zwierzęta, żartobliwie w stosunku do człowieka (niem. füttern)
• fuzekle, fusekle – skarpetki (niem. der Fuß – stopa, das Ekel – obrzyda)
• fyjtla – 0,25 litra wódki
• fynsterbret – parapet (niem. das Fensterbrett)
• fyrlok – mątewka
• fyrtniony – zwariowany

    (do góry strony)

G

• gacić – ocieplać, izolować
• gacie – kalesony (ŚC)
• gadzina – zwierzęta
• galan – chłopak, narzeczony (ŚC)
• galanka – dziewczyna, narzeczona (ŚC)
• galert, galyt (ZL) – galareta z nóżek wieprzowych
• galoty – spodnie
• gałuszczónka – woda po kluskach (ŚC)
• gałuszka – kluska (ŚC)
• ganc – całkiem, bardzo
• gangol – zob. ancug
• gańba – wstyd
• gardina – zasłonka, firana
• gardinsztanga – karnisz
• gebis, gybis, gibis – proteza (zębowa)
• geburstag, gyburstag – urodziny
• geldtasza – portfel (zrr)
• gelender, gelynder – poręcz
• gelt – pieniądze
• geltag – dzień wypłaty, wypłata
• genau – 1. teraz 2. dokładnie
• gepel – kierat (ZL)
• gericht – sąd, budynek sądu
• geszichta – historia
• gibać się – śpieszyć się
• gibem – szybko
• gibis, gybis – sztuczna szczęka
• gibki – szybki
• gichnońć – 1. uderzyć, 2. nalać trochę wody do wiadra lub zaprawy (ZL)
• gid – 1. obrzydliwiec, brzydota, 2. nicpoń, urwipołeć (ŚC)
• gielnik – kromka chleba (ZL) (por. sznita)
• gift – trucizna
• gilać – łaskotać
• gilgotki – łaskotki
• gipsdeka – sufit
• gira – noga
• gisd zob. gizd
• giskana, gizkana – konewka, polewaczka
• gitra – kraty
• giwera – karabin lub broń
• gizd, gizder – 1. zob. chachor 2. diabeł (zob. zwroty śląskie)
• glaca – łysina
• glacok – łysy
• glajcha – 1. zakończenie pewnego etapu robót, 2. ostatnie murowanie budynku mieszkalnego (ZL)
• glajza – szyna
• glajzy – aparat na zęby (lub l.m. słowa szyna)
• glanc – połysk
• glancować – polerować
• glaska – szklanka
• glaskugle – bombki (ZL)
• glaskule – szklane kulki
• glazyjki – eleganckie rękawiczki skórzane
• glyjta – emalia
• gładko – ślisko (ZL)
• głoskać – głaskać, pieścić
• gma, gmła – mgła
• gnojok – pryzma na obornik
• gnot – pieniek do rąbania (ŚC)
• gnotek – pniak, klocek do rąbania drewna
• godać – mówić
• godka – mowa, język
• godny – głodny
• Gody – Boże Narodzenie
• gody – wesele (ŚO)
• godzinki – zegarek (ŚC)
• godziny – zegar (ŚC)
• godziniorz – zegarmistrz (ŚC)
• gogoły – niedojrzale owoce (ZL)
• goloc – fryzjer
• gołka – bombka choinkowa
• gomon – hałas, harmider
• gorać, goreć – palić się zob. też hajcować
• görka – poddasze, górka
• gorki – gorący
• gorol – nie Ślązak
• gorszyć – denerwować
• gorszyć się – obrażać się
• gorzoła, gorzołka, gorzołeczka – wódka, alkohol (ŚC)
• gorzołczany – mało warty (ŚC)
• gowa – głowa
• gónić – biegać (ŚC)
• gónka – 1. pędziwiatr, 2. dziewczyna latawica (ŚC)
• góra – strych
• górol – góral
• grabcok – grab (ZL)
• graca – łapa, motyka
• gracać się – powoli coś robić
• gracić – zob. ciorać
• grajfka – uzdolnienie, talent
• gramilić sie – wydostawać się
• grapa – 1. urwisko, stromizna, 2. góra, wzniesienie (ŚC)
• grin –
• grincojg – jarzyny (niem. Grünzeug, zielenina)
• griyniol – zielona ślina "z płuc"
• grotek – balia (ZL)
• gruba – kopalnia
• grubiorz – górnik
• grunta – fundamenty (ZL)
• gryfny – ładny
• grzych – grzech
• gulik – 1. studzienka uliczna, odpływ ścieków; 2. zlew
• gulnac – napić się łyka (ZL)
• gumiklyjza – kluska (kluska śląska)
• gumolok, gumilok, guminiok, gumiok – kalosz gumowy, (kalosze), gumowe buty
• gumowe dakle – gumowe uszy (podsłuchiwanie)
• gunia – szeroki płaszcz góralski (ŚC)
• guniok – góralski gruby wełniany płaszcz zimowy (ŚC)
• guńka – rodzaj kurty góralskiej (ŚC)
• guńkorz – żart. góral (ŚC)
• gupi – głupi
• gupielok – głupiec (pobłażliwie)
• gutalin – pasta do butów
• gwarzić – 1. rozmawiać przyjaźnie, 2. mówić (ŚC)
• gwarzyć – opowiadać, gawędzić (ŚC)
• gwjoździorz – astronom
• gymba – buzia, twarz
• gynsi – gęsi
• gynsi pampek – stokrotka
• gynsty – gęsty
• gypehalter – bagażnik rowerowy
• gyrcać – bekać
• gyszichta – historia
• gyszynk, geszynk – prezent

    (do góry strony)

H

• habać, habić – nabrać czegoś ponad miarę, czasem też kraść – nahabiou żeh tego tyla co torozki ni wiym co stym robić nabrałem tego tak dużo, że teraz nie wiem co z tym robić
• habeta, habety – rzecz która jest bez wartosci np. na grzyby habety (grzyb stary, podziurawiony) (ZL)
• habozie – śmieci
• haderlok, haderlump – szmaciarz (handlarz makulaturą, zajęcie archaiczne)
• hadra – szmata
• haferfloki – płatki owsiane
• haja – awantura, kłótnia, bijatyka
• halać – glaskać
• hajcować – palić, grzać, ogrzewać
• hajer – rębacz strzałowy, górnik strzałowy
• hajs – coś gorącego np. piec węglowy w kuchni (ZL)
• hajtnąć się – ożenić się
• hajziel – toaleta (niem., austriacki Heisel).
• hakać – plewić
• hakenkrojc – swastyka
• halać – głaskać
• halanger – pomocnik
• halba, halbciok – butelka wódki (półlitrówka), półlitrowy kufel piwa (niem. halb – pół)
• halbcajt – połowa meczu (niem. halb + die Zeit = pół + czas)
• halbki – lekkie buty (ZL)
• halnager – pomocnik budowlany (ZL)
• haltować – wstrzymywać
• haltysztela – przystanek (autobusowy, tramwajowy) (niem. halten + die Stelle = zatrzymać się + miejsce).
• hałskyjza – ser domowy z kminkiem
• hamozie – śmieci, rzeczy
• hampel – hamulec
• hampelman – pajac
• handerlok, haderlok – szmaciarz, oberwaniec (ŚC)
• handgrif – uchwyt
• handszrift – pismo odręczne
• handszuły – rękawiczki
• Hanys – Górnoślązak, śląski autochton, pochodzi od niemieckiego imienia Hans, w założeniu miało to być pejoratywne określenie na niepolskich mieszkańców Górnego Śląska, lecz zakorzeniło się wśród Ślązaków, zob. Ślónzok
• hapik, hapil – sknera
• harboły – ciężkie buty
• harest, herest, hareszt – areszt, więzienie (zob. zwroty śląskie)
• harkać – pluć
• haratać – drapać, kaleczyć się
• hasa – czeladź, służba rolna (ŚC)
• hasie – 1. śmieci; 2. popiół
• hasiok – kosz na śmieci, śmietnik
• haszpel – 1. staroć, 2. stary grat, 3. nie nadający się do użytk. kołowrót górniczy, 4. zwrotnica (w kopalni)
• haszpka – mała agrafka
• haśauto – śmieciarka (ZL)
• hatrusić się – kłócić się, sprzeczać się, siłować się, bić się, wadzić się.
• hauskyjza – „półtopiony” ser z kminkiem o ostrym smaku; zgliwiały i smażony ser domowy
• hawerfloki – płatki owsiane
• haziel – ubikacja
• hazok – zając
• heft – zeszyt
• heftnyć – przyszyć, przyczepić, przyspawać
• heftować – wymiotować
• hebama, hyjbama, hejbama – akuszerka
• hebel – strug
• heblować – strugać
• heklować – szydełkować
• heknadla - szydełko
• heksa – czarownica, zła kobieta
• heksenszus – nagły ból kręgosłupa, "postrzał" (zob. zwroty śląskie)
• helisek – koszyk wiklinowy z jednym uchem
• hepać – odbijać sobie (odgłos po jedzeniu)
• hercklekoty – palpitacje serca
• hercowa, hercówa – łopata do węgla
• hercszlag – zawał serca (niem. der Hẹrzschlag)
• hereszt – areszt
• heresztant – aresztant
• heresztować – aresztować
• hering –
• heringi – śledzie, patrz bratheringi
• herpa, hyrpa – bezczelna kobieta
• heta! – w prawo! (przy powożeniu komenda dla konia)
• hica, hyc – upał
• hintehaus – oficyna
• hneda, hned – za niedługo, w niedalekiej przyszłości (hneda urośnie do tych galotek)
• hoch glanc – wysoki połysk
• hoczek – 1. pogrzebacz; 2. płużek (ŚC)
• hoczki – 1. sprzączki przy stroju ludowym; 2. rodzaj bron (ŚC)
• hoczkować – plewić używając hoczka (ŚC)
• hok – 1. hak; 2. gwóźdź (ŚC)
• holajza –
• holce – wysokie lub ciężkie buty z grubą podeszwą oraz wysoką cholewka za kostkę np. glany (ZL)
• holcnarkoza – pozbawienie człowieka przytomności poprzez cios tępym narzędziem w potylicę (niem. Holzhammernarkose)
• hołda – góra, wysypisko w pobliżu kopalń, hut i zakładów przetwórczych
• hołdziorz – zbieracz węgla na hałdzie
• hołzy – spodnie
• hołzyntrygi, hołzyntregi – szelki
• honem – szybko (ŚC)
• hora – góra (ŚC)
• hore – w górę (ŚC)
• hólanie – mieszkańcy gór (ŚC)
• hóśle, huśle – 1. skrzypce; 2. płuca (ŚC)
• huciorz – hutnik
• hulać-lulać – kołysać do snu (ŚC)
• huncwot – łobuz (niem. Hundsfott, pochwa suki)
• hunzytryjgi, hozyntregry, hozyntregi – szelki
• hyc – gorąco, bardzo ciepło
• hymda – koszula
• hyngiel, hynkiel, hynkel – uchwyt
• hyrdoń – szyja
• hyrtoń –

    (do góry strony)

I

• inacyć, przeinacać – przekręcać, wywracać kota do góry nogami (ZL)
• indianer – Indianin
• inkszy, inakszy (ZL) – inny
• ino – tylko, iny zob. jyny
• inszy – inny (ŚC)
• internec – internet
• ipi – brak piątej klepki
• ipta – głupek, oferma
• istny – prawdziwy
• isto – naprawdę
• izba – pokój, dom
• ize – że (ZL)

    (do góry strony)

J

• ja – tak
• jabcok – wino jabłkowe
• jabol – tanie wino, wino jabłkowe
• jagódki, jogódki – porzeczki
• jakla – marynarka, żakiet, kurtka
• jakóż – jakże, jak w pytaniach (ŚC)
• jałowa – jałówka (ŚC)
• jałowić – przestawać być cielną (ŚC)
• jamrać, jamrować – skarżyć się, lamentować
• jarmica – chomąto dla krowy, część jarzma (ŚC)
• jarmo – jarzmo (ŚC)
• jarzómbek – młoda jarzębina (ŚC)
• jarzómbkowy – mający kolor owocu jarzębiny (ŚC)
• jarzyniok – sklep z warzywami
• jedbow – jedwab (ŚC)
• jedbowny – jedwabny (ŚC)
• jedbownica – chusta jedwabna (ŚC)
• jedla – jodła (ŚC)
• jedliczka – jodełka (ŚC)
• jedyn – jeden
• jeglica – drut do robótek ręcznych (ŚC)
• jegła – igła (ŚC)
• jenerał – generał (ŚC)
• jeronie, jezderyna (wyrażenie ekspresywne) – do pioruna, kurde
• jesi – jeśli, jeżeli, czy (ŚC)
• jetelinka – koniczyna (ŚC)
• jezder –
• jezderkusie! – o rany!, okrzyk przestrachu, (zob. zwroty śląskie)
• jeżech – jestem
• ji – jej (ŚC)
• jinszi – inny (ŚC)
• jo – ja (rzecz., lp, M.)
• jodać – jeść
• jodło – jedzenie
• jogódki – jagody
• juzaś – znowu
• jył – ił, pole iłowe (ZL)
• jyny – (yno) tylko (ŚC)

    (do góry strony)

K

• kabot – marynarka, część ubioru (ŚC)
• kabza, kapsa – kieszeń (ŚC)
• kachla – kafelka
• kachlok – piec kaflowy
• kaczyca – 1. kaczka (ŚC); 2. niski piec (ŚC)
• kadubek – budka lęgowa dla ptaków, karmnik
• kafyj – kawa
• kaj tam – gdzie tam
• kaj? – gdzie? (ŚC)
• kajsi, kajsik – gdzieś (ŚC)
• kajś – gdzieś
• kajnikaj – gdzieniegdzie
• kakałszale – łuski kakaowe (do przygotowania napoju kakaowego)
• kalfas – pojemnik na zaprawę murarską
• kalić sie – opłacać się, np. To mi sie niy kali = To mi się nie opłaca, chmurzyć (Chmurzy się nad Sosnowcem = Kali się nad Sosnowcem)
• kalny – mętny
• kalyka – kaleka
• kalymba – krowa, wielka dziewczyna (obelż.)
• kamel, kamela – wielbłąd
• kamelka – rumianek
• kamerlik – komórka
• kamrat – kolega, kompan, przyjaciel, towarzysz (zrr)
• kamrateczka – przyjaciółka, powierniczka
• kana, kanka – bańka (np. na mleko)
• kandy – gdzie, którędy, dokąd
• kanona – armata
• kansi, kańsi – gdzieś (ŚC)
• kansikej – dokądś, gdzieś tam (ŚC)
• kany, kanyż – dokąd, gdzie (ŚC)
• kapa – przód (nos) buta, narzutka na łóżko, narzuta betonowa na komin itp.
• kapelka – beret
• kapelonek – wikary
• kapoła – idiota (ZL)
• kapołka – serwatka (ZL)
• kapuśnica – kapuśniak (ŚC)
• kara – taczka
• karafioł, karafijoł – pot. fiołek (ŚC)
• karasol, karyzol – karuzela (Górny Śląsk *)
• karlus – kawaler, młody chłopak, przystojny chłopak
• karminadel, karbinadel – kotlet mielony
• karnąć się – przejechać się
• karpyntel – potencjometr (regulator w radiu) (zob. zwroty śląskie)
• kartong –
• karyta – kareta
• kasik, kajsik – gdzieś
• kastla – skrzynka,skrzynia,kubeł
• kastrol – garnek, sagan
• katung – karton, kartong (ZL)
• kaugumina, kauguma – guma do żucia
• kawalery – pajęczyny
• kawalyrze – kawalerowie (ŚC)
• kąszczyczek – kawałeczek (ŚC)
• keciok – karuzela łańcuchowa
• kej – jak
• kejfer – stonka ziemniaczana
• kejza, kyjza – ser
• kelnia – chochla
• kenich –
• kepa – strzał głową (w fusbalu), skok do wody "na głowę"
• kerchow, kirchow – cmentarz (ZL)
• kery – który
• kesik, kejsik – kiedyś
• keta, kieta – łańcuch, bransoletka
• kibel – wiadro
• kichol – nos (brzydki)
• kidać – plamić, kapać
• kidnąć – nalać trochę wody (ZL)
• kiecka – spódnica, sukienka
• kiej – gdy, kiedy (zrr), kie (ŚC)
• kielnia – chochla
• kierchów – cmentarz (ŚC)
• kierhof – cmentarz
• kiero, kiery – która, który
• kiery – który (ŚC)
• kieryndy – którędy, dokąd (zrr) (ŚC)
• kierysika – ktoś (ŚC)
• kierysikej – któryś, jakiś, ktoś (ŚC)
• kieta, keta – łańcuch
• kieuzać – slizgać się
• kieuznouć – poślizgnąć
• kilać – łaskotać
• kimać – spać
• kiniol – nos (brzydki)
• kiper – auto z podnoszona paką pot. wywrotka (ZL)
• kipować – strzepywać popiół z papierosa
• kiprować – wysypywać (ZL)
• kirschszrank (ZL) – ozdobna szafa na kieliszki
• kista – skrzynka, np. kista piwa
• kiszka – kwaśne mleko (ZL)
• kizlok – kamień
• klachać – plotkować, por. teklać
• klachy – plotki
• klajd – suknia
• klang, klank – dźwiek, odgłos
• klapaczka – łapka na muchy
• klapiczka- pułapka na ptaki
• klapiok – twarz
• klapsznita – podwójnie złożona kromka, kanapka
• klara – słońce
• klejzy, klołzy – kluski (nie: makaron)
• klekot – grat
• klepoki – bilon
• klika – paczka znajomych, grupa
• klipa – fajtłapa, niezdara, niedołęga
• klojznońć, kielzać (zrr) – poślizgnąć się
• klompy – drewniaki, klumpy holenderskie
• klopsztanga – trzepak
• klotka – klatka
• klouper – trzepaczka (do dywanów)
• kludzić – 1. wyprowadzać się; 2. prowadzić kogoś (ŚC); 3. przenosić, zwozić siano (ŚC)
• klupać – pukać, stukać
• kłobuk – czarny kapelusz góralski (ŚC)
• kłobukorz – wytwórca kłobuków (ŚC)
• kłobuczek – przesłonka w lampie naftowej (ŚC)
• kłóotka – kłódka
• knefel, kneflik – guzik
• knif – sposób
• knobloch – czosnek
• knobloszka – kiełbaska czosnkowa, parówka
• knoutel – węzeł
• knyrps, knirps – parasolka
• kobiyta – kobieta
• kobuch – jastrząb (ZL), nieporęczne naczynie (Górny Śląsk *), kontroler (biletów), kanar
• kocher – pojedyncza, elektryczna kuchenka
• kocić się - o zwierzętach: rodzić młode, a także o ludziach np.: "kiedy się w końcu wykocisz" - kiedy w końcu to zrobisz
• kofer – walizka
• kofyj – kawa
• kohót – kogut (ŚC)
• kohótek – 1. kogutek (ŚC); 2. 1/8 litra wódki (ŚC); 3. posiekany głąb w kiszonej kapuście (ŚC)
• kojtnąć – umrzeć
• kokoci pióra – irysy (ŚC)
• kokocić – o kogucie latać za kurami (ŚC)
• kokosfloki – wiórki kokosowe
• kokot – kogut (ŚC)
• kokotek – 1. kogutek (ŚC); 2. kran
• kolacyjo – kolacja
• kole – 1. koło, obok, niedaleko (ŚC); 2. około (ŚC); 3. wokół (ŚC)
• kolyba – 1. szałas pasterski; 2. kopalniany wagonik-wywrotka (ŚC)
• kolybać – kołysać ((ZL), (ŚC), zrr)
• kolybeczka – kołyska (ŚC)
• kolybka – kołyska na sznurze (ŚC)
• kolybok – krzesło na biegunach (ŚC)
• koło - rower ([w:Górny Śląsk|GŚ]])
• kołocz – ciasto drożdżowe, placek
• kołoczek – drożdżówka
• koncek, konsek – kawałeczek
• konditoria, kondytoryja – cukiernia, ciastkarnia, sklep ze słodyczami, konfekcja
• Kongresówka – ludzie z K. – z byłego zaboru rosyjskiego
• kopacka – wykopki (ziemniaków) (ZL)
• koperfytle (ZL) – zob. patrony
• kopidoł – grabarz (ŚC) (ZL)
• kopruch – komar
• kopyrta – koperta
• kopyrtka – salto, przewrót
• kopyrtnąć sie, wykopyrtnąć się, przekopyrtnąć – 1. wywrócić się – ale żech sie wczoraj wykopyrtnął, 2. przen. skoczyć dokądś – synek, kopyrtnij sie do baksztuby i kup świeży brot i ze trzy żymły na wieczerza, 3. przen. umrzeć, kopnąć w kalendarz – widziołeś tamto klypsydra, Mundek się przekopyrtnął na tamtyn świat
• korbić – ćwiczyć swoje ciało w celu wyrzeźbienia mięśni, pakować np. Cila, ida z chopami krocha pokorbić na pakerhala
• korcastla – węglarka
• korcić – kusić
• korflasia –
• korflasza – bania na wino
• kormik – 1. tucznik, karmnik (ŚC); 2. karmnik dla ptaków (ŚC)
• kostyra – kość (ZL)
• kotny - zwierze w ciąży
• koulkastla – węglarka
• kowol – kowal, pracownik torowy
• kozać – kazać
• kozatelnica – ambona
• Koziki – (przykro mi, ale zasłyszane) emigranci z płd-wsch. Polski
• kozok – koźlarz (grzyb) (ZL)
• kracpuc – rodzaj tynku
• kragel, kragiel – kołnierz
• krajzyga – piła tarczowa z blatem, piła stołowa (ZL) zob. blat
• krancek – plasterek → krancek wurztu – plaster kiełbasy
• kraśikůń, rośikůń (ZL) – koniczyna
• krauza – słoik
• krepel – pączek
• kristbaum – drzewko świąteczne, choinka
• krojc – krzyż
• krojcok – mieszaniec (ras); osoba, której rodzice pochodzili z dwóch różnych grup etnicznych; mieszaniec polsko-śląski
• krojcować – krzyżować
• krojcung – skrzyżowanie
• krojiczek – kromka chleba (ŚC)
• krojzoter – żmija zygzakowata (ZL)
• kronflek – obcas, fleczek
• kronlojter – żyrandol
• krupniok – kaszanka
• krupy – 1. kasza; 2. drobny grad
• kryka, kryja – laska (do podtrzymywania się)
• kryklać – mazać, bazgrać na papierze
• krzipop, krzikop (ZL) – rów
• krzok, kszok – krzak
• ksiónc – ksiądz
• kubusz, kubuś – placek z kartofli (ŚC)
• kucać – kaszleć
• kudłać – czochrać (zrr)
• kudły, kudełki – brzydkie włosy
• kugla (ZL) – kula
• kuglagry – łożyska samochodowe zrr
• kukać – zerkać, patrzeć
• kuklok – tzw. judasz, wizjer w drzwiach
• kulać – 1. toczyć; 2. wałkować (np. ciasto na makaron)
• kulok – wałek do włosów, papilot
• kupkać, klupkać – pukać (ŚC)
• kurbla – korba
• kurwizna – wietrzna pogoda
• kurzica – cynamon
• kurzok – palacz
• kurzyć, kurzić – palić papierosy
• kusik – buziak
• kust – wyżywienie
• kuśka –
• kwap – puch (ŚC)
• kwaretka – 0,25 litra wódki
• kwaska – 1. kapusta kiszona; 2. sok z kiszonej kapusty
• kweczkasta – harmonia (niem. Quetschkaste)
• kweczować – zgniatać (niem. quetschen)
• kyjza – ser
• kyjza, kejza – ser

    (do góry strony)

L

• lachać sie – śmiać się (zrr)
• lachać – śmiać
• lacie – domowe obuwie, papcie (niem. der Latschen)
• laclik – śliniak
• lacze – domowe obuwie, papcie (niem. der Latschen)
• lać – 1. sikać; 2. bić; 3. zob. lacie
• laćki – domowe obuwie, papcie (niem. der Latschen)
• laga – gruby kij
• lahyta – grubsza listwa (ZL), zob. lajsta
• lajbik – biustonosz, bishalter
• lajera – katarynka lub ciągłe powtarzanie tego samego
• lajerman – kataryniarz (zrr)
• lajsta – listwa
• lak – cerata
• laksyrka – biegunka (ŚC)
• lanzok – gruźlica
• larmo – odgłosy kłótni, hałas, krzyki
• lasia – metalowa poprzeczka przy słupku, do której przybija się przęsło płotu (ZL)
• lata – zob. eka
• latopjyrz – nietoperz (ZL)
• latorózga – latorośl (ŚC)
• latosi – tegoroczny
• latoś – w tym roku
• lauba – 1. ganek 2. altana 3. wiatrołap (ŚO)
• laubzyga – obrabiarka do drewna, wyrzynarka, laubzega, cienka piłka metalowa do wycinania głównie w drewnie (włośnica)
• laufrowac – biegać
• launa – humor
• lazaryt – szpital
• leber – osoba niefrasobliwa, leser
• leberka – biała kaszanka GŚ
• leberwuszt – pasztet (wątrobianka)
• lecieć – padać (deszcz), biec
• legier, lygier – miejsce do spania (ŚC)
• legitka – legitymacja
• legnóć – położyć się (ZL)
• lejty – lanie
• leko – łatwo
• leluja – ciamajda (ŚC), mieczyk (bot.) (ŚC), lilia (bot.) (ŚC)
• leluń – jeleń
• lewajtkosz – mańkut
• lezie – idzie, wchodzi (zrr)
• libsta – ukochana
• lichy – słaby, mizerny
• ligysztul – leżak
• lilowy – fioletowy
• limo – siniak pod okiem, podbite oko
• linga –
• linkera – kierownica (ZL)
• lipsta – narzeczona, ukochana (zrr)
• lipścić – flirtować, chodzić ze sobą
• lipynsztift – szminka
• liwa – gęś (ŚC)
• lojfer – dywan, chodnik
• lojza – wesz
• lomp – zob. dziod, zob. chachor (ZL)
• loncetla – kwit z wypłaty
• loufer – goniec (w szachach)
• lufciorz – turysta (ŚC)
• luft mysza – nietoperz
• luft – powietrze
• luftbiksa – wiatrówka (strzelba)
• luftnąć się – przewietrzyć się, odetchnąć
• luftnąć sie – nie trafić w coś, zaczerpnąć powietrza, (zob. zwroty śląskie)
• luftować – wietrzyć, np. pomieszczenie
• lump – dziad
• lutować – żałować (ŚC) (ZA)
• lygać – wylegiwać się, kłaść się do spania (ŚC) (ZA)
• lyjówa – brzydka fryzura, tłuste, przepocone włosy
• lykarstwo – lekarstwo
• lykować sie – leczyć się, opatrywać
• lynga – bagietka, bułka francuska
• lyńcuch, leyńcuch – łańcuch (ZL); zob. keta
• lyńdźwiny – nerki
• lyskowe – orzechy laskowe

    (do góry strony)

Ł

• łach, łachy – ubranie
• łaska – łasica
• łaz – młody las (ZL)
• łazęga, łazynga – włóczykij, powsinoga, natręt
• łazić – chodzić
• łeb – głowa
• łechtać – łaskotać zob. gilać
• łobocyć – zobaczyć, obejrzeć
• łobrus, uobrus – obrus zob. serwet, tisztuch
• łobślindrać się – ubrudzić się
• łochtusza, łoktusza – 1. damska chusta (ŚC) (ZA) 2. prześcieradło (ŚC) (ZA)
• łociec, uociec – ojciec (także fater)
• łonaczyć się – uprawiać seks
• łonaczyć – kopulować, współżyć
• łonaczyć sie – źle się prowadzić, uprawiać seks
• łonaczyć, załonaczyć – robić, założyć, zmieniać, przekształcać (słowo wytrych, jak np. tegować)
• łoński – miniony (rok, tydzień)
• łosiym, łoziem – osiem
• łosprawiać – opowiadać
• łostuda – kłótnia
• łoszczymnie – ciemno i ponuro
• łoszkliwiec, oszkliwiec (zrr) – padalec zw.
• łoszkliwy, oszkliwy (zrr) – wstrętny, ohydny
• łoszkrabiny – obierzyny z ziemniaków
• łowiynzina – mięso wołowe

    (do góry strony)

M

• macha – mina
• majs – kukurydza (ZL)
• majtać – robić ślad pędzlem lub malować drobnymi ruchami (ZL)
• majtnońć sie – nie trafić, chybić
• majzel – przecinak (ZL)
• makówa – rękawica, rękawica bokserska
• makówki – śląska słodka potrawa bożonarodzeniowa
• malckawa – kawa zbożowa
• malnůć – pomalować (ZL)
• malnyć – malować
• malta – zaprawa murarska (zrr) (ZL)
• małowiela (zob.i por. zatela) – "prawie że", w przypadku kiedy niewiele (drobnostki) do czegoś brakowało – np. "Małowiela a bych to wraził rein" --> "Niewiele brakowało, a wsadził bym to do środka" (zrr,)
• mamlać sie – całować się
• mamlać – żuć, lizać, mlaskać
• mamlas – gamoń, niezdara
• mamrać – narzekać
• mandle – migdały
• mantel – płaszcz
• mara – smród
• maras – brud, błoto
• marasić – brudzić
• marcha, myrcha – 1. ścierwo (ŚC); 2. zła kobieta (ŚC)
• markotny – smutny, zasmucony lub nie w humorze
• masara – duża mucha (ZL)
• masny – tłusty, (ale jeżeś masny – ale jesteś gruby)
• masorz – rzeźnik (zrr,)
• maszkiecić – podjadać, jeść słodycze
• maszkiet – słodycz, delikates
• maszkiycić – jeść, wyjadać smakołyki (zob. zwroty śląskie)
• maszkiytnik – łakomczuch, osoba łasa na słodycze
• maszkyty – słodycze
• masztal, masztol – stajnia (ŚC)
• maścić – psuć
• maścić – psuć, zawalać sprawę
• maślnicka – maselniczka
• maznońć – uderzyć
• melać – mleć
• merta – mirt (ŚC)
• meter – metr
• miano – imię i nazwisko, nazwa
• miech – worek
• mierta – mirt (ŚC)
• mierzić – 1. denerwować (od zmierzły – nieznośny); 2. mierzyć, odmierzać (ZA)
• mierzyca, mierzica – jednostka objętości (ŚC) (ZA)
• miesioncek, miesionczek – Księżyc
• mieszać – tworzyć kierdel (ŚC)
• mieszek – 1. portfel na drobniaki lub portfel (ZL); 2. woreczek (GŚ)
• miglanc – nierób, spryciarz, cwaniak, łobuz, leń
• mioł – miał
• misyjo – misja
• miszong, miszung, misiung – zaprawa murarska (ZL); bałagan
• mita – środek, np. boiska piłkarskiego
• miyjsce – miejsce
• miynsek – portmonetka (ŚO
• miynso –
• mjarkować – badać
• mlyc – 1. mleć; 2. mniszek lekarski
• mlycziczko – zdrob. od mlyko (ŚC)
• mlyczok – 1. młokos, 2. ząb mleczny (ŚC)
• mlyczorz – zworzący mleko (ŚC)
• mo – ma
• mobil –
• mobilniok – telefon komórkowy
• moczka – potrawa wigilijna
• modry – czerwony, fioletowy, niebieski
• mody – młody
• mojik – podbiał
• mondel – 16 snopów (ŚC)
• mondry – mądry
• mono, możno – może
• moplik – motorower
• morus – brudas (ZL)
• morzisko – biegunka
• morzyć – czuć bóle brzucha (zob. zwroty śląskie)
• mosz – masz
• mosztrich – musztarda
• mota – ćma, mól
• motlać się – plątać się, gubić się, gmatwać się
• motlać – wiązać, plątać
• motyka –
• możno – możliwe
• mrankotny, mrancaty (ŚO) – zmierzły zob. markotny
• muldać – zob. cyckać
• mulorz – murarz
• municyjo – amunicja
• murcek – górnik (patrz tez ryl – obraźliwie)
• muskle – muskuły
• muter, mutra – matka, mama
• muterka – nakrętka
• muti – mama, mamusia
• mutra –
• mycka – czapka
• myjtermas – metr krawiecki, metrówka
• mylać – mówić, mielić, mieć słowotok, mówić dużo i składnie – np. mylać ozorem – mielić językiem
• mylka – zupa mleczna z mąką (ZL)
• myrcha, myrszyna, myrszina – 1. zła kobieta (ZA); 2. ścierwo, truchło (ZA)
• myrta – mirt (ŚC)

    (do góry strony)

N

• na –
• na! – masz!; (proszę) weź
• nachtop – nocnik
• naciulać – wulg. wkulać komuś, pobić kogoś
• nacyjo – rasa, nacja, naród
• naćkać się – najeść się, napchać żołądek
• nadobny – urodziwy (ŚC)
• nadżistać się – wypić za dużo, pijany zob. dżistać
• nagaty – goły (ŚO)
• nagel – gwóźdź
• najduch – 1. znajda; 2. smyk (o dziecku)
• naloć – 1. nalać, nasikać; 2. naloć komuś – pobić kogoś
• namównik, namownik – swat (ŚC)
• nańće – proszę wziąć
• napasztować – przedrzeźniać, dokuczać A uon mie napasztuje – on mi dokucza zaczepia
• naprać sie – upić się (zob. zwroty śląskie)
• naprany – pijany
• napytać – umówić, uprosić, namówić, zamówić (ŚC)
• narciorz – narciarz
• naroz – naraz
• naskfol – specjalnie (ZL)
• nasuć – nasypać, rozsypać, nakruszyć
• nawarzyć, nawarzić – 1. ugotować (ŚC) (ZA); 2. narobić kłopotów (ZA)
• nawszczywa – odwiedziny (ZA)
• naszczywić, nawszczywić – odwiedzić (ŚC) (ZA)
• nazad, nazod – z powrotem, (zob. zwroty śląskie)
• nazdać – poskarżyć, nawymyślać, zwymyślać
• nazod – z powrotem
• nec – siatka
• neger – murzyn
• Neger, Nyjger – Murzyn
• neni – nie ma (ŚC)
• nerwowac – denerwować (ZL)
• nie wert – nie warto
• niechać – 1. zostawić (ŚC) (ZA); 2. pozwolić sobie (ŚC) (ZA); 3. polecić, nakazać (ŚC)
• nieskoro – późno
• niewiasta – 1. synowa (ŚC) (ZA); 2. panna młoda (ZA)
• niezdrzały – niedojrzały (ŚC) (ZA)
• nieznómo – nieznajoma (ŚC)
• nikaj – nigdzie
• niy – nie
• Niymiec – Niemiec
• niyusuchliwy – nieposłuszny
• nociastek – zakwas chlebowy (ZL)
• nocka – nocna zmiana
• nóńść – znaleźć (ŚC)
• nudelkula – wałek do krojenia makaronu, wałek do ciasta
• nudelzupa – zupa z makaronem
• nudle, nugle – makaron
• nulki – szpulki
• nupel, nuplik – smoczek
• nynać – spać (o dziecku), zob. kimać

    (do góry strony)

O

• obacht – uwaga
• obalić, łobalić (ŚO) – przewrócić (zob. zwroty śląskie)
• oberiba, ouberiba – kalarepa
• obiele, łobiele – zboża
• obiód, łobiód – obiad
• oblekać – ubierać
• oboczyć – zobaczyć, ujrzeć, dostrzec
• obstować – obstawać, stać za czymś (dotyczy wyrażanych opinii, światopoglądu)
• obszkrobać – obdrapać (ZL)
• obsztalować – zamówić
• obuć – ubrać buty
• obuć – założyć, ubrać
• ochlaptus – pijak
• ocielonka – krowa po ocieleniu (ŚC)
• oddychnąć se – odpocząć sobie, odetchnąć
• odkołzać – zrezygnować z zamówienia
• ofultać się (zrr) – popluć się, pobrudzić się jedzeniem
• ogacić – owinąć lub ocieplić
• ogonek – kolejka
• oklapnyć – opadnąć
• olik – niski gruby człowiek
• ołblat – podstawka pod piwo, okrągły wafel wyrabiany jak gofry
• oły, uły – krzywe nogi
• oma – babcia, staruszka
• omparta – rzut sędziowski
• onaczyć, uonacyć – zob. łonaczyć
• oni, łoni – wy, dawniej zwracano się do starszych osób zawsze z szacunkiem, w 3-ej osobie.
• onkel – wujek zob. ujek
• opa – dziadek (zrr) zobacz też upa
• oplerka, oplerek – gruba parówka
• ordnung – porządek
• ostuda, łostuda, uostuda – wstyd, obciach, Niy rób mi uostudy – Nie przynoś mi wstydu
• oszkliwy – szpetny
• ouber –
• ouberiba, oberiba – kalarepa
• ożarty – zob. naprany
• ożralec – pijak
• ożraty – pijany
• ożyrok, łożyrok – pijak

    (do góry strony)

P

• padać – mówić, powiadać
• padze – pada (zrr)
• paker – muskularny mężczyzna
• pakerhala – siłownia
• pakerny – umięśniony, wielki
• palica – głowa
• pampoń, pampuń – rolnik, gospodarz np. srogi pampoń – bogaty gospodarz na wsi
• pana – przebita opona (zob. zwroty śląskie)
• panczkraut - ciapkapusta, kapusta zmieszana z ziemniakami.
• Panienka – Najświętsza Panienka, Matka Boska
• pantać – pętać, wiązać, przywiązywać (ZL)
• papać – jeść (używane w stosunku do dzieci)
• papagaj – papuga (ZL)
• papel – twarz (gruba) "taki papel"
• papendekel – tektura
• papiok (GŚ), papniok (ZL) – gwózdek (dokładnie gwóźdź wbijany do papy)
• parfin – perfumy
• paryzol – parasol (por. knyrps)
• pastwa – pastwisko (ZL)
• patrony – naboje → placpatrony – kapiszony
• patyntregel – bagażnik
• pecyna – bochenek chleba
• pedzieć, pedzioł, pedzioła, pedzieli – powiedzieć, powiedział, powiedziała, powiedzieli
• pensyja – pensja
• penzyja (ZL), pynzyja – w:emerytura
• perfum, parfium, parfin – w:perfumy
• petronelka – lampa naftowa
• pfyrzichy – brzoskwinie
• pic – blef
• piec – smażyć
• pierdoła – 1. drobnostka; 2. nieudacznik
• pieron – piorun
• pierona kandego – zob. jeronie
• pieroński – cholerny
• pierwyj – dawniej (zob. zwroty śląskie)
• pierzyński – zob. pieroński
• pikać – kłuć (zob. zwroty śląskie)
• pila – tabletka, pile – tabletki
• pilować – iść/jechać szybciej
• piontka – pięćdziesiąt groszy (zob. zwroty śląskie)
• piskać – gwizdać, grać na piszczałce
• pisok – mazak, ołówek
• pitać – wulg. uciekać
• pitfok – nóż do chleba, kozik, scyzoryk
• pitlok – tępy nóż (ZL)
• piyńć – pięć
• piyńść – pięść
• piznąć – uderzyć, np. Na banhofie pizło dwie – zegar dworcowy wybił drugą (godzinę)
• piździawica – ziąb, mróz
• piździeć, piździć – ziąbić, wiać
• piździk (ZL) – zob. moplik
• plac – podwórko
• plafoniera – rodzaj oprawy oświetleniowej
• plała – brezentowy dach ciężarówki, dach namiotu
• plandeka – brezentowy dach ciężarówki
• planeciorz – astrolog
• plaskaty – płaski
• plompa – pompa
• płaczki, płacki – łzy (ZL) – (zob. zwroty śląskie)
• płony – niesłony, jałowy (zrr)
• po bosoku – boso
• po leku (patrz leko) – powoli, łatwo
• po wiela? – za ile?
• pochać – broić, ruszać żarem w palącym się piecu
• pocwić – zauroczyć (tylko w stronie czynnej) (ZL)
• pocztorz – listonosz (ŚC)
• podciep – podrzutek
• podugowaty – podłużny (ZL)
• podwiela – póki, dopóki, dokąd, jak długo (zrr)
• podziać –
• podzim – przedzimie, późna jesień
• podziwać się – przyglądać się (zrr)
• pogańskie krupy – kasza gryczana
• pojakymu – dlaczego (ZL)
• pole – podwórko (zp)
• poleku – z łatwością
• poleśniki, poleszniki, poliźniki (ŚC)- pieczone w liściach kapusty placki drożdżowe lub ziemniaczane
• Poloki – Polacy, emigranci spoza Śląska
• Polska – teren Polski poza Śląskiem
• polter – zwyczaj weselny w domu panny młodej trzaska się szkło i hałasuje (GŚ)
• pompać – pompować powietrze np. do koła (ZL)
• pomywać – zmywać naczynia
• Ponboczek –
• Ponbóczek – Pan Bóg
• ponć – pielgrzymka
• pòńść – pójść
• popaprany –
• popsznioł, popśnioł – narwaniec (zrr) nicpoń, niejadek
• portmanyj – portfel, portmonetka
• porwać – ukraść
• posaŋknąć – rzucić urok, zaczarować (ZL)
• postrzedni – pośredni, średni, środkowy
• posypka – kruszonka
• poślimtany – poplamiony
• pośmiwny – lubiący wyśmiewać innych
• pośtamfować – potłuc, rozgnieść ziemniaki (ZL)
• potek – ojciec chrzestny (ZL)
• potka – matka chrzestna (ZL)
• potmanyj –
• potrow – drugi pokos siana (ZL)
• powanz, powąz – drąg do mocowania siana i słomy na wozie (ZL)
• powązić – mocować snopy lub siano na wozie (ZL)
• pozór – uwaga (zob. zwroty śląskie)
• póć – chodź (idziemy)
• pódź (nó) sam – chodź (no) tu
• półrzitek, półźitek – pośladek
• pra? (zwrot retoryczny) – prawda?
• prać się – bić się
• prawok – prawdziwek (grzyb)
• preswuszt, pryswuszt, prezwoszt – salceson
• procesyjo – procesja
• procnie – mozolnie
• prontki – druty (dziewiarstwo)
• pryka, pryko, prycza, pryczo – łóżko
• przać komuś (a. pszać) – kochać kogoś, schlebiać komuś (zob. zwroty śląskie)
• przeblekać – przebierać się
• przeca – przecież
• przeciepować – wypominać (ZL), przerzucać
• przedsia – samodzielnie, na własną rękę
• przekludzać się – przeprowadzać się
• przeńście – przejście
• przepadzity – zachłanny
• przifanzolić – uderzyć, przypieprzyć
• prziporek – rozporek
• przychlast, przichlast – pupil, maminsynek
• przykopa, przikopa – rów, strumyczek
• przyrychtować – przygotować
• psikać – kichać
• psinco, psińco – nic, (zob. zwroty śląskie)
• pszoć – kochać
• puki (robić) – pierdzić
• pukiel, pukel – garb; plecy
• pukieltasia, pukieltasza, pukieltaśka – plecak, tornister
• puklaty – garbaty
• pulać się – śmiać się, naśmiewać się
• pulać – sikać
• pulok – penis
• pultać, popultać – plamić, poplamić
• pultok, putek (ZL) – indyk
• půń, půnki – jabłoń, jabłonki
• purtnońć –
• purtnońć sie – puścić bąka
• pychol – pysk
• pykać kogoś – kiwać kogoś (ZL)
• pympek – pępek
• pyndala – pedał (ZL)
• Pyra – poznaniak, Wielkopolanin
• pyrlik – duży młot
• pyrsk – na zdrowie, cześć (na pożegnanie)
• pyrtek – malec
• pysk –
• pytlik – zob. bojtlik
• pytok – żebrak

    (do góry strony)

R

• rabarber – rabarbar
• radijok, radyjo – radio
• radiska – rzodkiewka
• raja – 1. grządka, 2. wers, 3. rząd (w drugyij raji – w drugim rzędzie), 4. kolejka (po zakup czegoś) boua srogo raja była duża kolejka
• rajbetka – packa murarska
• Rajch – Niemcy (jako kraj, ale głównie RFN)
• rajcować – 1. dyskutować, 2. podniecać, 3. →
• rajtować – ujeżdżać, jeździć na czymś (na koniu, ośle, świni)
• rajza – podróż
• rajzować – podróżować
• rajzyfiber, rajzefiber – lęk (radość, podniecenie) przed podróżą
• rant – zob. przykopa, skraj
• raszpla –
• raub – rozbój, kradzież
• recht – racja (zwykle w wyrażeniu "mosz recht" – "masz rację")
• rechtor, rechtór, rechtorka, rechtórka – nauczyciel, nauczycielka
• reklamtasza, reklamtasia – reklamówka (torba foliowa)
• reż – żyto (ŚC)
• richtig – prawda, służy do zaakcentowania, podniesienia rangi słowa następującego, tłumaczone również jako bardzo, czy też zaprawdę; przykład: Tyś je richtig gryfno frela, czyli Ty jesteś zaprawdę ładną dziewczyną
• robić – pracować
• robotny – pracowity np.: August robotny sztyry razy kotny ;)
• rod, rody/-a – zadowolony/-na
• rogolka – mątewka
• rojber – zob. chachor, zbój
• rojbrować – rozrabiać, awanturować się
• rolcanga – klucz hydrauliczny nastawny
• rolwaga – wózek transportowy
• roma – rama, fenster roma rama okienna (zob. zwroty śląskie)
• romplować – hałasować
• roumbac – wycinac drzewo w lesie lub trzaskac na mniejsze kawałki (ZL)
• routkapa, roudkapa – koźlarz czerwony (ZL)
• Rouza –
• rouza – róża
• roz, ros – raz
• roztomaity – różnorodny (ZL)
• roztomiły – bardzo miły
• ruby – gruby
• rugzag – plecak
• ruła – 1. rura; 2. tempo (wolne); 3. cisza, spokój
• rumpel – rozbójnik, rozbrykane dziecko
• rumpla - tarka do prania
• rumplować, rymplować, ramplować – niszczyć, hałasować, bałaganić, rozrabiać, ostro imprezować
• rus – karaluch
• rychtować – przygotować
• rychtować do pjeca – ładować węgiel do pieca
• rychtyk, rychtig, richtig, rychtyś, richtiś, ryktyk – 1. całkiem, zupełnie, bardzo, naprawdę, 2. w porządku (zob. zwroty śląskie)
• ryczka, ryczla – stołeczek
• Rydułtowik – mieszkaniec Rydułtów
• ryl, rylka – szpadel
• ryma – katar
• ryszawy – rudy
• ryzok – rudzielec (ZL)
• rzadny, rzodny – brzydki
• rzegotać – mówić bez ustanku
• rzondzić – mówić chopy se rzondziouy we szynku
• rzyć, rzić – dupa
• rzykać – modlić się
• rzympolić, rzempolić – grać na instrumencie (nieporadnie na instrumencie smyczkowym lub gitarze)

    (do góry strony)

S

• sagość, sagi – nagość, nagi (ŚC, GŚ)
• sakry – (iść do) diabła, iść w sakry – spieprzać (ŚC)
• sałot – sałata (ŚC)
• sam – tu, tutaj (pódź sam yno)
• sandale – sandały
• sapieron – Górnoślązak (hanys) (ŚC)
• se – sobie
• seblekać się, seblykać się, seblyc się (ZL) – rozbierać się
• sebuć się – zdjąć buty; sebuj się – zdejmij buty
• sebuwać – zdejmować buty
• sebuwac – przyrząd do zdejmowania butów
• sejmować – zdejmować
• sekutnik – komornik
• seminać – zdejmować
• serwet – obrus
• si – gorące (ŚC)
• siąpić, siąpą – mżawka (ZL)
• siedlok – rolnik, który ma dużo pola (ŚC)
• siedym – siedem
• siela –
• sielok – pług dwuskibowy
• siksa – pogardliwie na młode kobiety (ŚC)
• sioci – sianie zboża (ŚC)
• siodać, siednyć – siadać, usiąść
• sipi – mży
• siupa, sipa, szipa (ZL) – łopatka na śmieci
• siupnońć (se) – kucnąć (sobie)
• siyc – kosić zboże (ŚC)
• siymiyniotka – zupa wigilijna z konopi
• skopiec, skopek – wiadro do dojenia krów
• skorzica – cynamon
• skóndsi, skondsi – skądś
• skóra – człowiek skąpy (ŚC)
• skrobaka – miotła z gałęzi brzozy
• skrobek – krochmal (ZL)
• skrynt – zakręt (ŚC)
• skubaczki – kobiety skubiące pierze
• skukać – schować (ŚC)
• skuli – z powodu, z tej przyczyny
• skyrsł (czego) – dlaczego (ŚC)
• slypia – oczy
• słepać, słeptać – zob. chlać
• Słowiok – Słowak (ŚC)
• słożyć (w piecu) – zapalić (w piecu) (ŚC)
• smarkoc, smarkocz, smark – młody, niedoświadczony chłopak, smarkacz
• smażylnica – jajecznica (ŚC)
• smolić (coś) – pieprzyć (coś), ignorować (coś, kogoś)
• smykać, smyczyć – iść gdzieś leniwie, bez chęci, spacerować bez celu (ŚC), włóczyć się
• snadnie – prosto, łatwo (ŚC)
• snopel – smark wystający z nosa
• soczewa –
• somsiek – miejsce na słomę w stodole
• sopnąć – zareagować agresją (dot. zwierząt, ale nie tylko)
• sornik – sarna (GŚ),(zrr)
• sorõń – ktoś obrażony, obrażalski (GŚ),(zrr)
• soroń – ktoś źle wychowany, cham
• spodni – dolny (ŚC)
• spodnica – halka
• spodnioki – kalesony
• spolegliwy – godny zaufania
• spotrzebować – wykorzystać (gdy czegoś zabraknie)
• spórny – niegrzeczny (ŚC)
• sprać – zbić (dziecko) (ŚC)
• spynd – skup żywca (ŚC)
• spyrka – słonina (ZL)
• sranda – dowcip, sensacja (ŚC)
• srandowny, srandownik – dowcipny, żartobliwy, żartowniś (ŚC)
• srogi – wielki, ogromny
• sroła – gówniarz, smarkacz
• stalkapa, sztalkapa – stalowy nosek buta (np. glana)
• staniol – folia aluminiowa
• starka, starzyk, starzik – babka, dziadek
• stofka, stowka – pobór rekrutów
• stow – staw
• stracić – zgubić
• strom – drzewo
• strugać – rzeźbić (np. w drewnie)
• strzibny – srebrny
• strzoda – środa (ŚC)
• styknie – wystarczy
• styknonć –
• suchać – spowiadać
• suchatelnica – konfesjonał (ZL)
• suć – sypać, puszczać gazy (ŚC)
• swaczyna – podwieczorek
• šwandrotać, šwandrać – mówić
• switer, cwiter – sweter
• swobodno, swobodny – panna, kawaler (ŚC)
• sym-tam, sym tam – czasami, od czasu do czasu (ŚC)
• synek – chłopak, młody mężczyzna
• syr – ser
• szaberplac – targ
• szac – kawaler, zalotnik
• szajbka – podkładka pod nakrętkę lub krótka firanka
• szajs – wulg. gówno, dziadostwo, badziewie (ZL)
• szajtel – podział, przedziałek
• szaket, szakiet (ZL) – marynarka zob. też jakla
• szałot – sałata, sałatka ziemniaczana (niem. der Salat)
• szandara – żandarm, policjant
• szaufynster – wystawa, okno wystawowe
• szauszpiler – aktor
• szauszpilerka – aktorka
• szczewa – jelita, flaki
• szczewik – but
• szcziga, szcziżka – nieposłuszna dziewczyn(k)a
• szczyrkoć – dzwonić, telefonować
• szczyrkówka, szczyrkófka, szczyrkawka – grzechotka
• szel –
• szelontać – wstrząsać czymś płynnym (dot. wyłącznie płynów)
• szery, szyry – nożyce (zrr)
• szezlog, szezlong – tapczan
• szif – łódź, statek
• szinbajm – piszczel
• szishajer – górnik strzałowy (niem. der Schießhauer)
• szkarboły – buty (zazwyczaj stare, ciężke lub zniszczone męske buty)
• szklok – landrynka
• szkolorz – uczeń
• szkót, szkut – smarkacz, mały łobuz
• szkryflać – pisać
• szkudzić – potajemnie czegoś szukać
• szkuty – włosy (zrr)
• szkyrtać – drapać
• szlag – uderzenie
• szlajfka – wstążka, sznurówka
• szlajmaszyna – szlifierka
• szlanga – żmija, wąż
• szlauch – wąż (np. strażacki), gumiszlauch – wąż gumowy
• szloga –
• szlojder – proca
• szlug – papieros, końcówka papierosa
• szluk – łyk
• szlus – koniec, amen, kropka
• szlyjcuchy, szlyncuchy, szlincuchy – łyżwy (GŚ – zrr)
• szłapa – 1. klapa, wejście na strych (ZL), 2. noga
• szłob – zob. rus
• szłopiec – pomieszczenie nad chlewem, oborą, gdzie magazynuje się siano lub słomę (zrr)
• szmary, smary – lanie
• szmaterlok, szmatyrlok – motyl
• szmatloch, sznitloch – szczypiorek, powsinoga, zawalidroga, piąte koło u wozu
• szmergiel –
• szmira – smar (GŚ)
• szmotlać – potykać się o własne nogi (GŚ)
• szmyrgielpapiůr, szmergiel – papier ścierny (GŚ)
• sznaps – kieliszek wódki, wódka
• sznelcug – pociąg pośpieszny (ZTG)
• sznita, sznitka – 1. kromka chleba (por. klapsznita) 2. cięcie, blizna po cięciu na ciele
• sznitbouny – fasolka szparagowa
• sznoptuch –
• sznupa – 1. pysk zwierzęcia; 2. nos
• sznupać – szukać, wąchać, grzebać w nieswoich rzeczach, np: zwroty śląskie?
• sznuptychla – chusteczka do nosa
• sznupy – tabaka
• szola – winda
• szolka – filiżanka, kubek
• szoł – szedł
• szpacer – spacer
• szpajza – deser, słodka przekąska
• szpanga – spinka do włosów (metalowa)
• szpanować – prostować np. szpanować gardiny, usztywniać (np. linę).
• szpargały – graty, rzeczy
• szpas – przyjemność, zadowolenie
• szpek – słonina (zrr)
• szpil – gra, zabawa, mecz, rozgrywka (np. w kartach)
• szpiler – gracz, zawodnik (zob. zwroty śląskie)
• szpilplac – boisko piłkarskie
• szpind – szafka na ubrania robocze
• szpiterlok –
• szplint, śplint – bolec (ZL)
• szpliter – ostry, drobny kawałek kości lub szkła, odłamek
• szporobliwy – oszczędny (zaleta)
• szporować – oszczędzać, gromadzić pieniądze
• szpotlać się – potykać się (o własne nogi)
• szpotlok – oferma, łamaga, taki, co się potyka
• szpraj – spray, sprej
• szpyndlik – szpilka
• szpyndlikosz, szpyndlikorz – skąpiec, człowiek drobnostkowy
• szpyrka – skwarka, kawałek smażonej słoniny, (zrr), słonina
• szrajbować, szkryflać (ZL) – pisać
• szrank – szafa
• szrauber – wkrętarka (ZL)
• szraubsztok – imadło
• szraubyncjer, szraubyncyjer – śrubokręt
• szrot – używane części samochodowe (ZL)
• sztachlok – agrest
• sztachnońć się – zaciągnąć się (papierosem)
• sztajger – sztygar
• sztajgnońć – awansować
• sztalbyszta – szczotka ryżowa
• sztama – porozumienie
• sztamajza – dłuto
• sztanca – prasa hydrauliczna
• sztand – stoisko np. na targu
• sztandesamt – Urząd Stanu Cywilnego (niem. das Standesamt)
• sztechówka (ŚO), sztychówa – szpadel
• szteker – 1. gniazdko elektryczne; 2. przełącznik
• sztela – miejsce
• sztelung – pozycja
• szterować – 1. popychać, szturchać, ale też wywierać presję psychiczną; 2. przeszkadzać; 3. przejmować, obawiać się, martwić, denerwować, złościć
• sztof – materiał (np. na sukienkę)
• sztok – piętro (zob. zwroty śląskie)
• sztolc – duma, dumny
• sztole – buty piłkarskie (korki)
• sztompel – drewniana podpora
• sztople – drewniane podpory
• sztora – zasłona
• sztrachycla – zapałka '(ZL)
• sztraf – kara
• sztrajchować – malować
• sztrasebanka, sztrasenbana – tramwaj (zbt) zob. bana
• sztreka – droga, chodnik, wał ziemny
• sztrofa – zwrotka
• sztrom, śtrom (ZL) – prąd
• sztrykować – robić na drutach
• sztuba – areszt domowy
• sztuce – getry piłkarskie
• sztuchać – popychać
• sztych – niemiły zapach
• sztychówa – łopata
• sztychówka – szpadel
• sztyglować się – stroić się, malować się (makijaż), poprawiać swój wizerunek
• sztyjc – ciągle
• sztyl – kij
• sztyngiel – pręt metalowy np. do wędzenia (ZL)
• sztyrdziści, śtyrdziści – czterdzieści
• sztyrnoście, śtyrnoście – czternaście
• sztyrować – przeszkadzać
• sztyry, śtyry – cztery
• szumina – piana
• szumny –
• szupy – skorupy z jaj (zrr)
• szus, szust – postrzeleniec
• szusblech, szucblech – zderzak, błotnik rowerowy
• szusiaty, szusiasty – postrzelony, narwany
• szwaja – zob. gira
• szwajsować – spawać
• szwarny – elegancki, przystojny
• szwela, szwele – podkłady pod tory kolejowe, tramwajowe
• szwestera – siostra
• szwigerfater – teść
• szwigermuter – teściowa
• szwong, szwung – pęd, rozpęd, zamach
• szwongać – szwendać
• szychta – dniówka
• szynk – bar, knajpa, pub
• szynkierka – karczmarka (ŚC)

    (do góry strony)

Ś

• ściebać – drapować, plisować, np. drobno ściebany klajd drobna plisowana suknia
• ściebować –
• ściorany – zmęczony, poobdzierany
• ściulać – wulg. pobić, upić
• ściulany – wulg. pobity, pijany, zmęczony, ubity
• ściyl – ściółka (ZL)
• ściyrnie – ściernisko
• śćepnůńć – zrzucić
• śkryftnąć – wyłączyć (np. światło) (ZL)
• ślapitkorz – 1. człowiek, który handlował tysiącami drobiazgów: grzebieniami, igłami, nićmi itp. (ŚO) (ZL); 2. dziad lub człowiek, który niesumiennie lub niedokładnie wykonuje swoją pracę (ZL)
• śleper – ładowacz
• ślepok – bąk (ZL)
• ślimok – mazgaj
• ślimtać – płakać, ślinić
• Ślónzok, Ślůnzok, Ślojnzok (zrr) – Ślązak, czyli rdzenny mieszkaniec Śląska z dziada pradziada (przede wszystkim Górny Śląsk (*)
• ślum – szlam, muł
• ślyndzuchy – łyżwy
• ślyzyk – zob. krancek (ZL)
• śmiéra, śmiyra, szmiera – smar
• śmiérkosz, śmiyrkorz – brudas
• śmiertka – kostucha, śmierć
• śmiotek – miotełka
• śmjatek – szczotka do zamiatania na šipa – łopatkę do kurzu
• śniodać – jeść śniadanie
• śniołek – podgrzybek (ZL)
• śpanga, szpanga – spinka, klamerka
• śpik, śpiki, śpikol – smark, smarkacze, smarkacz
• śrobśtok – imadło
• śteker – przełącznik (ZL)
• śtopować – cerować (ZL)
• śtora – zasłona (ZL)
• śtram – ciasno
• śtrykować – zob. sztrykować
• śtyryrogaty – czworokątny, kwadratowy (ZL)
• świdraty, świrzaty (ZL) – zezowaty
• świtnůc – przewrócic się, spaść (ZL)
• świynte jonki – czerwona porzeczka (ZL)
• świynty – święty
• świyrcok – świerk (ZL)
• świyrgotać – trząść się (np. z zimna), wpadać w drgania (dot. przedmiotów)

    (do góry strony)

T

• tablyt – taca (ZL)
• tabula – tablica szkolna (ŚC)
• tachać – dźwigać, przenosić ciężkie przedmioty
• tajla – część
• tajle – części
• tajojki, tajuźki – Lwowiacy (ŚC) też ogólnie polscy emigranci z byłego ZSRR
• takutki, takućki – taki sam (ŚC)
• tanksztela – stacja benzynowa
• tańcować, tańcowaczka – tańczyć, zabawa taneczna (ŚC)^
• tapnóć – pęknięcie skalne w kopalni lub silne uderzenie nogą lub pietą w ziemię czy podłogę
• targać – rwać, wyrywać
• tarło – tarka (ŚC)
• tasia – torebka
• taskać – nosić (ŚC)
• tasza – torba
• tasza (Górny Śląsk *), tasia, taśka (ZL) – torba
• taszyntuch, taszyntucha – chusteczka do nosa
• taślampa (ZL), taszlampa, taszenlampa – latarka
• tauzen – tysiąc
• tej – herbata (napój) (przeważnie dotyczy mocno zaparzonej (ZL))
• tekla – plotkara (ŚC)
• tela – tyle
• telki – tak duży (ŚC)
• terozki – teraz
• Tesia –
• tinta – atrament
• tintać – pić
• tisztuch – obrus zob. serwet, łobrus, uobrus
• titać – trąbić klaksonem
• titek – klakson
• titrać – zob. ciorać
• toczka (ZL) – taczka
• toć – oczywiście
• tomata – pomidor
• tonkać – moczyć
• topek – nocnik
• toplać – moczyć
• tor – bramka na boisku; gol
• torman – bramkarz
• torta – tort - zob. zista
• tortensztik – porcja, kawałek tortu
• tóż – w takim razie
• trafok – transformator energetyczny, najczęściej transformator wysokiego lub napięcia na słupie lub konstrukcji wsporczej
• tragac – taczka drewniana (ZL)
• treger – szyna (w konstrukcji stropu)
• trep – niezdara, nieudacznik, głupek (zrr)
• trepy – chodaki, ogólnie buty
• trichter – lejek
• trit – wycieraczka do butów
• tropić (się) – męczyć (się) (ŚC)
• trowa – trawa
• tromba – część pieca, piekarnik
• trómpka – trąbka
• trówła, truhła – ozdobna skrzynka na ozdobności (ŚC)
• trufać – przypuszczać (ŚC)
• truhła – zob. trówła
• trujok – grzyb trujący
• tryjtki – buty piłkarskie
• trza, trzeja – trzeba
• trześnia – czereśnia (ŚC)
• trzewiki – buty
• trzi, trzij – trzy
• trzyśńa – czereśnia
• tubera – gruźlica
• tuberok – gruźlik
• tukej, tukyj – zob. sam
• tunki – tenisówki, trampki
• tuplikować – tłumaczyć
• tuplok – 1. duży kufel piwa (ŚC); 2. karc. podwójna karta
• tuste – zob. fet
• tusty – 1. otyły, tłusty; 2. smalec
• tuśki – kredki do makijażu
• tutej! – pij! (do małego dziecka)
• tuz –
• tyj – zob. tej
• tyjater – teatr (ŚC)
• tyrać – zasuwać
• tyrckać, tyrtkać – biegać truchtem
• tyta – róg obfitości (torba ze słodyczami dla pierwszoklasistów) także pupa
• tytka – torebka papierowa

    (do góry strony)

U

• uberiba – kalarepa
• uciupać – narąbać drzewa na rozpałkę (ZL)
• udawać – wydawać (pieniądze)
• ufajdać – ubrudzić
• ufifrać – ubrudzić
• ujek – wuj, ujec (ŚC) zob. onkel
• ukaranie – zmartwienie, kara
• ukidać się – poplamić się
• umfal – wypadek, nieszczęście
• umorusany – ubrudzony zob. morus (ZL)
• unfal – błąd, wypadek,zwroty śląskie
• uniyskorzić (się) – spóźnić (się)
• unterhouzy – kalesony
• upa – podnieść
• urlaub – urlop, czas wolny
• urzyndować – przebywać lub zawrzeć znajomość z obcą osobą w celach towarzyskich oraz także może oznaczać prace urzędu/urzędnika w danych godzinach przyjmowania
• uślimtany – zapłakany
• utopiec, utoplec – baśniowy potwór, wciągał swoje ofiary do wody i topił je
• utropa – zmartwienie (ZL)
• uwarzyć, zwarzyć – ugotować

    (do góry strony)

V

• vanga -
• vater – ojciec, także fater
• verflucht -
• Vesper -

    (do góry strony)

W

• wachować – stróżować, pilnować
• wachtyrz – stróż (ZL)
• wachtyrz – stróż (np. pies stróżujący)
• wadzić się – kłócić się
• wajać – płakać, skarżyć się
• wajcha – zwrotnica lub uchwyt, np. dźwigni
• wajecznica / wajeczyna – jajecznica (ŚC)
• waleska – karetka pogotowia
• wander – spacer, wędrówka
• wandzka, wancka – pchła, pluskwa, wesz
• wanielicki – ewangelicki (ZL)
• wanielik – ewangelik
• wapyn –
• wartki, wartko – szybki, szybko
• warzecha, warzycha – warząchew
• warzkuchnia – pomieszczenie gospodarcze, w którym się przygotowuje paszę dla zwierząt
• warzyć – gotować
• waserwoga – poziomica
• waszberet, waszbret – tarka do prania
• waszkorb – kosz na pranie
• waszpek – miednica, miska
• wawa – sprawiać ból (ŚC)
• wądół – jar (ZL)
• wąty, wonty – 1. protest (zob. zwroty śląskie); 2. wątpliwości
• wciry – zob. szmary
• wechslować, wekslować – zmieniać
• wedle – zob. kole
• wela – fryzura, grzywka (ciepnyć welom – zarzucić grzywką)
• wele – obok, nieopodal
• welować – wędzić kiełbasę lub szynkę
• wengiel – węgiel
• wercić się – opłacać się
• werk – zakład przemysłowy
• werkcojg – narzędzia
• werksztela – warsztat
• wertikol – szafka na bieliznę
• westa – kamizelka
• wetnąć się / wetnoć się (o coś) – założyć się (o coś)
• wic – żart, anegdota
• wieczerzać – jeść kolację
• wieczerzo – kolacja
• wiela – dużo, ile (w pytaniach) (Wiela je godzin = Która godzina?)
• wieprzek – świnia
• wieprzka – owoc agrestu
• wieprzki – świnie
• wierch, wjerch, wiyrch – góra (czegoś), wierzch
• wiertać – wiercić, borować zęby
• wiertel – ćwierć
• wierza – wierzę, chyba
• wihajster – narzędzie, przedmiot, uchwyt, rzecz – słowo zastępujące wszystkie inne, pochodzi od niem. Wie heißt er → Jak on się nazywa; zob. też: dinks
• wija – bijatyka, awantura
• wila, wyla – willa
• Wilijo – Wigilia
• winerka – parówka, kiełbaska drobiowa
• winkiel (także: ek) – zakręt; brać winkiel – brać zakręt; za winklem – za rogiem (ulicy)
• winszować – składać życzenia noworoczne
• wista –
• włazić – wchodzić
• włócyć – bronować pole (ZL)
• wodzionka – tradycyjne danie, ze starego chleba
• wondół –
• woniać – wąchać, pachnieć
• wonty – pretensje
• wor – upał
• wrazić – wsadzić, wtrącić
• wrazitek – osoba, która się wtrąca w nie swoje sprawy
• wszandy, wszyndy – wszędzie
• wungiel, wyngiel, wongiel – węgiel
• wuszt – kiełbasa
• wusztzupa – zupa z produktów świniobicia
• wyciulać – wulg. zrobić w konia, wykiwać
• wycug – dożywocie (ZL)
• wydować sie – wychodzić za mąż (zrr)
• wyfikać kogoś – wyprowadzić w pole
• wyglebić się – zob. obalić
• wygnać – wypędzić
• wygnąć – wygiąć
• wykludzić sie – wyprowadzić się
• wykludzić – wyprowadzić
• wykłodać – opowiadać
• wykminić – oszukać, wyprowadzić w pole
• wykustować sie – używić się
• wylyś, wylyść – wyjść
• wylywok – garnek z lanego żelaza
• wymasta – filut, figlarz
• wynokwiać, wynokfiać – wymyślać, wydziwiać, grymasić przy jedzeniu
• wyntka, wyndka – wędka
• wypity – pijany
• wyszczygać – prosić, błagalnie patrzeć np. pies wyszczyga podczas obiadu
• wysztiglować – wystroić, elegancko ubrać
• wysztiglowany – wystrojony
• wytorbić się – przewrócić się
• wzióńść, wziyńść, wziynść – wziąć, odebrać

    (do góry strony)

Y

• yjzel – osioł
• yncyklopedyjo – encyklopedia
• Ynglynder – Anglik
• yno – tylko
• ynta – przewrót, upadek, skok do wody

    (do góry strony)

Z

• zabulić – 1. przepłacić; 2. zapłacić, zob. bulić
• zaciągaczki – zasłony
• zaciongnońć się – zachmurzyć się (o niebie)
• zaczymie – zatrzymać, zatrzyma coś
• zadatek – zaliczka
• zadek – tyłek
• zafrópować – zakorkować, zakręcić
• zajechać się – zmęczyć się
• zajta – strona internetowa
• zakludzić – zaprowadzić
• załośniczki – kolczyki
• zamt – aksamit
• zamtowy – aksamitny
• zand – piasek
• zand gruba – kopalnia piasku
• zapucować – otynkować
• zarozki – bakterie
• zastawiać – zatrzymywać (kogoś) (zob. zwroty śląskie) (ZL)
• zaś – znowu
• zatela – wystarczająco, dosyć, np. "Kartofli momy na zima aż zatela" → "Ziemniaków mamy na zimę wystarczającą ilość" (rr)
• zausznice – kolczyki
• zawarte – zamknięte
• zawierać, zawiyrać – zamykać
• zawrzyć – zamknąć, np. "Zawrzyj tyn gupi dziub!", "Zawrzyj dźwiyże!" itp.
• zbajslować – zorganizować, np. "zbajslować tref" → zorganizować spotkanie
• zbereźny – nieskromny, erotyczny
• zbobcyć, zdupczyć – zepsuć (ZL)
• zdechlok – chuchro, zmęczona osoba
• zeblec się, seblyc sie – rozebrać się
• zejgeblat – brzeszczot, także piłka do metalu
• zelma – wiedźma
• zelter (Górny Śląsk *), zeltra (ZL) – woda mineralna
• zerknyć, zerknońć – zaglądnąć, spojrzeć
• zgrzybtok – źrebię
• zic – 1. siedzenie, siodełko, taboret; 2. tyłek
• zicać – siadać
• ziclong - tapczan, szezlong, kanapa, sofa
• zicherka – agrafka
• zicherung, ziherung – bezpiecznik
• ziele – chwasty (ZL)
• ziemniok, ziemiok – ziemniak (ŚC), por. kartofle
• zimt – cynamon
• zipać, zipieć – sapać, rzęzić (ZL)
• zista – babka (ciasto)
• zitra, zejtra – jutro, dzień następny
• zmierzły (czytać rz nie ř) – nieznośny, naprzykrzający się, marudny, nie wyspany (o dziecku)
• znojdować – znajdować
• znojść, znolyźć – znaleźć (zrr)
• znokwiać – obiecywać
• zofórt – za chwilę
• zogówek – poduszka pod głowę
• zoka – skarpetka
• zokel, zokiel – lamperia
• zoki, zokle (ŚC) – skarpetki, zob. fuzekle
• zol – podłoga, podłoże, ziemia
• zola – 1. podeszwa buta; 2. podbite oko
• zolicić, zolycić – zalecać się, flirtować, randkować
• zolyty, zolejty (zrr, ŚC) – zaloty, umizgi
• zołza – sos
• zomek – zamek
• zomienta – zaspa
• zońść – zajść
• zorta – gatunek, rodzaj, odmiana
• zowdy – zawsze
• zowita, zawitka (ZL) – panna z dzieckiem
• zrykowiny (ZL) – zaręczyny
• zwyrtać (sie) – obracać (się)
• zymft – musztarda
• zyrtka (ZL) – żerdź
• zys – żeś (ZL)

Ź

• ździwoczóny – wyprowadzony z równowagi

    (do góry strony)

Ż

• żadło, źradło, zdrzadło, żdżadło – lustro
• żadnik – sprośnik
• żałośnice, załośniczki – kolczyki
• żber – balin
• żdorać – 1. grzebać (w piecu, ognisku); 2. zaczepiać (ŚC)
• żduchać – trącać (kogoś) (ŚC)
• żeleźniok – piec żelazny, wóz żelazny
• żeleźniok, żeloźniok – piecyk węglowy
• żymlok – bułczanka
• żymlok – bułczanka
• żymła – bułka
• żymła – bułka
• żymła z karminadlem, ... z karbinadlem – bułka z kotletem mielonym (to nie hamburger)!
• żyniaczka – ślub (ZL, ŚC)
• żynóć – pędzić (bardzo szybko biec)
• żyszka – skąpiec
• żywobyci – życie
• żyżyń -
• żyżyń – pragnienie (ŚC)

    (do góry strony)

Imiona

• Achim, Chimek – Joachim
• Agnys, Nyszka – Agnieszka
• Alfrid – Alfred
• Alfun – Alfons
• Alojz, Lojzek, Lojzik – Alojzy
• Ana – Anna
• Anton – Antoni
• Barbora, Berbla – Barbara
• Baścik – Sebastian
• Berbla – Barbara
• Bercik – Norbert, Albert, Engelbert, Robert, Hubert
• Bernat – Bernard
• Bynek – Benon
• Cila, Cilka – Cecylia
• Deta – Bernadetta, Bernadeta
• Dora, Dorka – Dorota
• Ecik – Edward
• Eli – Eleonora
• Elza, Liska – Elżbieta
• Ernst – Ernest
• Etmunt, Munda – Edmund
• Franc, Francik, Francka – Franciszek, Franciszka
• Fric, Fridek – Fryderyk
• Frida – Elfryda
• Gerat, Gert – Gerard
• Gielo – Grzegorz
• Gita – Brygida
• Gryjta – Małgorzata
• Gustlik, Gustek, Gustla – Augustyn, Gustaw, Augustyna
• Gyjla, Angyjla – Aniela
• Gynek – Eugeniusz
• Hajdla, Hyjdla – Jadwiga, Adela, także od niemieckiego Adelheid
• Hajna, Hajnel, Hajni, Hajnc – Henryk
• Hana – Joanna
• Hanik, Hanys, Hanzlik – Jan
• Holdek – Reinhold
• Ira – Irena
• Johan – Jan
• Jorg, Jorga, Jorguś – Jerzy
• Justa – Justyna
• Karlik – Karol
• Krista – Krystyna
• Lida – Lidia
• Luca – Łucja
• Lucek – Łucjan
• Lyjo – Leon
• Lyna, Lynka, Hela – Helena
• Manek, Maniek – Emanuel
• Maryjka – Maria
• Matla – Marta
• Micia – Emilia
• Mija, Mijka – Maria
• Munda, Mundek – Edmunda, Edmund, Rajmunda, Rajmund
• Nyśka – Agnieszka
• Ojgen, Ojga – Eugeniusz
• Paula – Paulina
• Paulek – Paweł
• Pyjter, Piotrz, Pioter, Pietrek, Pieter' (ŚC) – Piotr
• Richard, Richat (ZL) – Ryszard
• Rołza, Rołska – Róża
• Rudi – Rudolf
• Ryjza, Rejza, Rynia – Teresa
• Stanik – Stanisław
• Stazyja – Anastazja
• Sztefa – Stefania
• Tejdor, Tyjuś – Teodor
• Tila – Otylia
• Tilda – Matylda
• Trauda – Edeltrauda
• Truda – Gertruda
• Usia – Urszula
• Wera – Weronika
• Wichta – Wiktoria
• Wilik, Wilem, Wilym, – (ZL), Wiluś (Górny Śląsk) – Wilhelm
• Yjduś – Edward
• Yma – Emma
• Yngybert – Engelbert
• Ynst – Ernest
• Yrma – Erna
• Ywald – Ewald
• Zeflik, Zefel, Zefla – Józef, Józefa
• Zelma, Zala – Salomea
• Ziga, Zyga, Zyguś – Zygmunt, Zygfryd

    (do góry strony)

nazwy geograficzne

• Afrikaner – Afrykanin
• Altrajch – Zagłębie Dąbrowskie (iron.)
• Amerika – Ameryka
• Amerikón – Amerykanin
• Anaberg – Góra św. Anny
• Anglijo – Anglia
• Angliki – Anglicy
• Bajerok – Bawarczyk
• Bierafko, Biyrafka – Bierafka
• Boguszic – Boguszowice
• Byndzin – Będzin
• Bytōń,Bytůń,Bytōm – Bytom
• Cidry – Radzionków
• Czynstochowa – Częstochowa
• Czyrwionka – Czerwionka
• Dōmb – Dąb
• Dymbiensko – Dębieńsko
• Fryna – Nowy Bytom (niem. Friedenshütte – Huta Pokój)
• Fryc, Fryce – Niemiec, Niemcy
• Gisz – Giszowiec
• Glajwic – Gliwice
• Góry – Tarnowskie Góry
• Halymba – Halemba
• Hindenburg – Zabrze
• Idawajcha – Ligota
• Indianer – Indianin
• Italijo – Włochy
• Italok, Italoczka, Italijoki – Włoch, Włoszka, Włosi
• Jaszczymbio – Jastrzębie Zdrój
• Kalyty – Kalety
• Kandrzin – Kędzierzyn
• Katowicy – Katowice
• Kochlowicy – Kochłowice
• Laband – Gliwice-Łabędy
• Leszczin – Leszczyny
• Loslau – Wodzisław Śląski
• Lyndziny – Lędziny
• Łazisk – Łaziska Grn.
• Malapana – Mała Panew
• Malynie – Malenie
• Mechtal – Miechowice
• Medalikorze, Medaliki – ludzie z Częstochowy
• Morawiok, Morawioki – Morawianin, Morawianie
• Nikisz – Nikiszowiec
• Niymiec, Niymce – Niemiec, Niemcy
• Nokło – Nakło Śl.
• Ojropa – Europa
• Opołle – Opole
• Orzysze, Orzysz – Orzesze
• Panewnik – Panewniki
• Pepik, Pepiczka, Pepiki – Czech, Czeszka, Czesi
• Piekar, Piekory, Piekory Slůnskie – Piekary Śl.
• Piosek – Piasek
• Polok, Poloczka, Poloki – Polak, Polka, Polacy
• Przymszo – rzeka Przemsza
• Rajch, Ef – RFN, Niemcy
• Rosyjo, Russlandy – Rosja
• Rus, Ruska, Rusy – Rosjanin, Rosjanka, Rosjanie
• Schwarzwald – Czarny Las
• Scyzoryki – mieszkańcy Gór Świętokrzyskich, Kielc
• Siywierz – Siewierz
• Ślōnsk, Ślōnzek – Śląsk
• Ślōnzok, Ślōnzoczka, Ślōnzoki – Ślązak, Ślązaczka, Ślązacy
• Świyntochlowic, Szwiyntochlowic, Świony – Świętochłowice
• Uher, Uherka, Uhry – Węgier, Węgierka, Węgrzy
• Woźnik – Woźniki Śl.
• Ymieliń – Imielin
• Zdziszowic – Zdzieszowice
• Zobrze – Zabrze
• Zołynże – Załęże
• Plania – Płonia (obecnie dzielnica Raciborza)
• Ostrog – Ostróg (obecnie dzielnica Raciborza)
• Nowe Zegrody – Nowe Zagrody (obecnie dzielnica Raciborza)
• Staro Wiyś – Stara Wieś (obecnie dzielnica Raciborza)
• Studzienno – Studzienna
• Nyndza – Nędza

    (do góry strony) Bobry-- Bobrowniki Śląskie

miary czasu

• ćwierć na jedno / świerć na jedno – piętnaście po dwunastej
• pół czwortej – wpół do czwartej
• punkt dwanosto – południe
• trzi ćwierci na siódmo / ...świerci... – za piętnaście siódma

    (do góry strony)

kwiaty

• farbiczki – chabry
• mlycz – mniszek lekarski
• siyrotki – bratki
• bolioczka – jaskry
• ponboczkowo krew – dziurawiec
• gynsi pympek – stokrotka
• flider – bez
• gladiole – mieczyki
• piwowōńki – piwonie
• jadwiżki – astry
• johanki – czorna porzeczka
• margaretki – złocienie
• lipina – łubin
• wieprzki – agrest
• kamelki – rumianek
• dziywanna – dziewanna
• pozimki – poziomki
• łostryngi,łostrynżlice, ostranżnice Ostranżyny – jeżyny
• wojoki – rudbekia
• lipina – łubin
• kapucynka – nasturcja
• żabiłoczka – niezapominajki
• dombki – złocień ogrodowy
• muszkaty – pelargonie
• leluje – lilie
• kokoci galoty – irysy
• nelki – goździki
• tulpy – tulipany
• krasikoń – koniczyna
• Ajzblumy – begonie

    (do góry strony)

karty

Na Śląsku bardzo popularną grą karcianą jest skat wywodzący się z Niemiec. Stąd właśnie (ze skata), wzięły się śląskie nazwy kolorów i figur w kartach.

kolory

• grin – pik ♠
• krojc – trefl ♣
• herc – kier ♥
• szel, siela (ZL) – karo ♦

figury

• dupek, jupek (ZL) – walet (np. krojcdupek – walet trefl)
• kenich – król
• ober – dama
• tuz – as

inne terminy karciane

• angezagt – gra "zapowiedziana"
• hand – gra "z ręki"
• rajcowanie – licytowanie
• sznojder – 90 oczek w kartach wygrywającego
• sztych – lewa
• szwarc – wszystkie karty zebrane przez wygrywającego

    (do góry strony)

określenia z żargonu górników i techniczne

A

• ajzynblat – brzeszczot do metalu
• ajzynzyga – piła (do metalu)
• anszleger – nastawiacz przy windzie kopalnianej

B

• bajzyga – wyrzynarka (piła do drewna)
• bormaszyna – wiertarka pneumatyczna
• budunek – zabezpieczenie stropu w kopalni

C

• cechować – znaczyć, zaznaczać (np. miejsce na dziurę w ścianie)
• chodnik – główny korytarz
• colsztok – miarka składana, calówka
• cwinger, cwinga (ZL) – ściskacz

F

• fajla – pilnik
• fajlbank – falbank – stół warsztatowy
• faustlik – średni młotek, mniejszy od pyrlika
• fedra – sprężyna
• fedrować – urabiać
• fela – felga
• fusgruba – kanał piekarski

    (do góry strony)

G

• galman – ruda cynku
• gleta – paca tynkarska
• glajza – szyna
• gruba – kopalnia
• guguła – niedojrzały, twardy owoc

H

• hajer – górnik strzałowy
• haszpel – kołowrót (w kopalni)
• hercówa – łopata
• holajza – dłuto

K

• kalfas – pojemnik do mieszania zaprawy
• karbidka – górnicza lampa karbidowa
• krajzyga – 1) stół z piłą używany do cięcia drewna na opał, ale nie tylko; 2) piła tarczowa
• kucza - woźnica
• kurbla – korba

L

• lajsta – listwa
• lajtung – rury c.o. z zimną i ciepłą wodą
• lasia – metalowa poprzeczka przy słupku, do której przybija się przęsło płotu
• laubzega – cienka piłka metalowa do wycinania, głównie w drewnie (włośnica)
• lipynsztift – szminka

M

• majzel – przecinak
• malta – zaprawa murarska
• maras – brud
• mufa – złączka z gwintem wewnętrznym
• myjtermas – metr krawiecki

N

• nagel – gwóźdź (Górny Śląsk *)
• nypel – złączka z gwintem zewnętrznym

    (do góry strony)

P

• papniok (ZL), papiok (Górny Śląsk *) – rodzaj gwoździka wbijanego do papy. Krótki z szerokim łebkiem.
• paryzol – parasol
• przekop – główny chodnik na dole kopalni; jest ich zazwyczaj pare z przeznaczeniem na transport
• pyrlik – młotek (duży – używany w kopalni)

R

• rajbetka – packa murarska
• raszpla – 1. duży pilnik do drzewa,(ZBT)/(ZL) 2. ździerak do końskich kopyt (ZL)
• ryl, sztychowka – szpadel

    (do góry strony)

S

• szalter – włącznik
• szelontać – potrząsać płynem (np. w butelce)
• szishajer – górnik strzałowy
• szlajfmaszyna – szlifierka
• szlagsznur – sznurek traserski (murarski)
• szloga – "brama" przed parą młodą
• szmyrgielpapior, pucpapior, glancpapior - papier ścierny (Górny Śląsk *)
• szmergiel – szlifierka
• szmira, szmyra – smar (Górny Śląsk *)
• szraubsztok – imadło (Górny Śląsk *)
• sztajger – sztygar
• szteker – gniazdko elektryczne
• sztamajza – dłuto (Górny Śląsk *)
• sztechówka (ŚO), sztychówa – szpadel
• sztople, sztomple – drewniane podpory, stemple
• sztrom – prąd (elektryczny)
• szwajsować – spawać (Górny Śląsk *)
• szwela – drewniany podkład kolejowy
• szychta – dniówka

    (do góry strony)

Ś

• śleper – ładowacz
• ślypia – oczy
• śrobśtok/śrubśtok – imadło
• śrubunek – złącze rur grzejnych
• szalter – przełącznik
• szteker – gniazdko

W

• wajcha – uchwyt, np. dźwigni, zwrotnica kolejowa/tramwajowa
• wanga – tęcza
• wapyn – herb
• waserwoga – poziomica
• waszpek – wanienka do kąpieli, miska (GŚ)
• wajzel – zegar, zegarek
• welszkraut – kapusta włoska
• wiepszki – agrest (GŚ-zrr)
• wihajster – przełącznik (GŚ)
• wojok – wojak, żołnierz
• wurszt, wószt – kiełbasa

Z

• zapucować – otynkować mur (niem. der Putz=tynk)
• zejgeblat – brzeszczot, także piłka do metalu (niem. das Sägeblatt)
• zicherung – bezpiecznik (niem. die Sicherung)
• zista - tort
• zaczymie -zatrzyma śię

    (do góry strony)

Charakterystyczne zwroty i powiedzenia

• beser wiser (niem. besser wiser), ales wiser (niem. alles wisser) – mądrala, ktoś, kto wszystko wie najlepiej
• dej Boże – odpowiedź na Boże pomogej
• dej ptokowi wody, bo ci zdechnie! – j.w.
• jerona, do pierona! – do diabła, do pioruna!
• króliki ci się kocą – wydaje ci się, masz złudzenia
• mosz ptoka – jesteś szalony!
• mosz aua i dwa boloki – jw.
• mosz aua – jw.
• mosz ruła jak stary grynadier – jesteś strasznie wolny
• po ptokach – za późno
• szczyńść Boże – szczęść Boże (na przywitanie, również charakterystyczne pozdrowienie górników)
• stary jak Hoymgruba - bardzo stary
• utopiou sie w maślonce – zapadł się pod ziemię, nie wiadomo gdzie (ktoś) jest
• z Panym Bogiem – z Panem Bogiem (na pożegnanie)
• dej se yno pozor – uważaj sobie
• dej pozor – uważaj
• dej sie pokój – uspokój się, wyluzuj
• nie skokej mi do ślypii – nie pyskuj, nie zaczepiaj mnie
• niy szteruj mie – nie denerwuj mnie
• nie wiyszyj mi nugli na oczach - nie gadaj głupot, nie próbuj mnie oszukać

    (do góry strony)

Charakterystyczne zwroty/komendy "Formońskie" dla konia:

• wio – ruszaj
• prr – stój
• heta – w prawo
• cichi – w lewo
• curik – do tyłu
• rym – w stajni koń przesuwa się bokiem; w bok

*

Górny Śląsk: to rejon miast Bytom, Chorzów, Gliwice, Katowice, Knurów, Miasteczko Śląskie, Mikołów, Mysłowice, Piekary Śląskie, Pszczyna, Radzionków, Ruda Śląska, Rybnik, Cieszyn, Siemianowice Śląskie, Świętochłowice, Tarnowskie Góry, Lubliniec, Tychy, Zabrze, Opole, Racibórz, Nysa, Niemodlin, Kluczbork, Kędzierzyn-Koźle, Strzelce Opolskie

Literatura

• Barbara i Adam Podgórscy, Słownik gwar śląskich, Wydawnictwo KOS, Katowice 2008, ISBN 978–83–60528–54–9.
• Dorota Simonides, Śląski horror. O diabłach, skarbnikach, utopcach i innych strachach, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1984, s. 140, 141.

Linki zewnętrzne

• Międzynarodowy słownik śląski
• Słownik śląski
• Słownik języka śląskiego
• Inna wersja słownika gwary śląskiej