dzień (język polski) edytuj

wymowa:
?/i, IPA[ʥ̑ɛ̇̃ɲ], AS[ʒ́ė̃ń], zjawiska fonetyczne: zmięk.podw. art.nazal.
?/i
znaczenia:

rzeczownik, rodzaj męskorzeczowy

(1.1) okres od świtu do zmierzchu
(1.2) okres pomiędzy dwiema kolejnymi północami; doba
(1.3) określony termin; data
(1.4) przen. odległość możliwa do przebycia w ciągu jednej doby
(1.5) przen. (tylko w liczbie mnogiej) czas życia

rzeczownik, rodzaj żeński

(2.1) daw. barć leśna w żywym drzewie[1]
odmiana:
(1.1-4)
(1.5) blp;
(2.1)
przykłady:
(1.1) Po nocy zawsze jest dzień.
(1.1) Dziś jest wyjątkowo słoneczny dzień.
(1.2) Przyjdę za dwa dni.
(1.3) Jaki dziś jest dzień?
(1.3) Co pan robił tego dnia?
(1.4) Jeśli będziemy jechać tym samym tempem, to mamy przed sobą już tylko dwa dni drogi.
(1.5) Obiecuję, że będę cię kochał do końca moich dni.
(2.1) Człowiek, aby ułatwić sobie podbieranie miodu, począł w całych drzewach wydrążać sztuczne dziuple, czyli wydziaływać je, dziać, a stąd drzewo takie w języku polskim nazwano dzienią lub drzewem dzianem[6]
składnia:
(1.3) dzień + liczebnik porządkowy + miesiąc w dopełniaczu
kolokacje:
(1.1) po dziś dzieńpora dnia
(1.2) dzień zakochanychMiędzynarodowy Dzień Kobietpierwszy dzień wiosnydzień skupieniaDzień BabciDzień DziadkaDzień Dziecka • Dzień Edukacji Narodowej • Dzień GórnikaDzień KobietDzień Matki • Dzień MetalowcaDzień Ojca • Dzień PapieskiMiędzynarodowy Dzień Strażaka • Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej • Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej
(1.4) dzień drogi/jazdy
synonimy:
(1.1) dzionek; gw. (Śląsk Cieszyński i Górny Śląsk) dziyń
(1.2) doba; gw. (Śląsk Cieszyński i Górny Śląsk) dziyń
(1.3) gw. (Śląsk Cieszyński i Górny Śląsk) dziyń
(1.5) życie
(2.1) daw. dzienia, daw./gw. dzienie, daw. dzienno
antonimy:
(1.1) noc
hiperonimy:
hiponimy:
holonimy:
(1.2) tydzień
meronimy:
(1.2) godzina
wyrazy pokrewne:
(1.1-5)
rzecz. dziennik mrz, dzienniczek mrz, dziennikarz mos, dziennikarka ż, dziennikarstwo n, codzienność ż, dniówka ż, dnienie n
zdrobn. dzionek mrz
czas. dnieć ndk.
przym. dzienny, codzienny, dziennikarski
przysł. dniem, dziennie, codziennie, w dzień, za dnia
związki frazeologiczne:
cały boży dzieńciche dnidzień dobrydzień i nocdzień koniadzień otwartydzień polarnydzień po dniudzień roboczydzień w dzieńdzień za dniemdzień trzech wiedźmgw. kuse dnilada dzieńmieć zły dzieńpo dziś dzieńpodobny jak dzień do nocyszukać wczorajszego dniaw biały dzieńza dniażyć dniem dzisiejszymżyć z dnia na dzień
przysłowia: Katarzyny dzień jaki, cały grudzień takina świętą Martynę przybyło dnia na godzinęna święty Tomasz dzień się z nocą sili, mniej nocy, więcej dnia będzie po chwilinie chwal dnia przed zachodem słońca
etymologia:
prasł. *dьnь[7] < praindoeur. *dins, od rdzenia *di- → świecić
uwagi:
(1.1-5) Wyrażenie „dzień czasu” jest niepoprawne[8].
(1.1-5) W połączeniu z liczebnikami poprawna jest jedynie forma liczby mnogiej „dni” („dwa dni”, nie „dwa dnie”)[4].
(1.1-5) Dawna forma miejscownika „dnie” używana jest obecnie tylko w wyrażeniu „we dnie i w nocy”[4].
tłumaczenia:
źródła:
  1.   Hasło „dzień” w: Słownik języka polskiego, red. Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki, t. I: A-G, Warszawa 1900–1927, s. 645.
  2. 2,0 2,1   Porada „dni czy dnie?” w: Poradnia językowa PWN.
  3. Jak brzmi celownik liczby pojedynczej rzeczownika dzień? w: Poradnia językowa UŚ.
  4. 4,0 4,1 4,2 Słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. Witold Doroszewski, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980, ISBN 83-01-03811-X, s. 143.
  5. Zygmunt Saloni, Marcin Woliński, Robert Wołosz, Włodzimierz Gruszczyński, Danuta Skowrońska, Słownik gramatyczny języka polskiego na płycie CD, Warszawa 2012, ISBN 978-83-927277-2-9.
  6.   Hasło „barć” w: Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska, 1900–1903.
  7. Joachim Herrmann, Die Slawen in Deutschland, Akademie-Verlag, Berlin 1985.
  8. Jan Miodek, Słownik ojczyzny polszczyzny, oprac. Monika Zaśko-Zielińska, Tomasz Piekot, wydawnictwo Europa, Wrocław 2002, s. 177.