לאָזן (jidysz)

edytuj
transliteracja:
YIVO: lozn; polska: lozn
wymowa:
IPA/ˈlɔzn/; IPA[ˈlɔzn̩]
znaczenia:

czasownik przechodni

(1.1) zostawiać, pozostawiać; t. opuszczać; t. dawać (prawo, możliwość)[1][2]
(1.2) puszczać, wypuszczać (w najróżniejszych znaczeniach: wodę, gaz, korzenie)[1][2]
(1.3) zapuszczać (silnik), uruchamiać[1]

czasownik nieprzechodni

(2.1) o rzece uwalniającej się od lodu: ruszać, puszczać[2]
(2.2) o mrozie: puszczać, zmniejszać się, ustępować, słabnąć[1][2]

czasownik modalny

(3.1) … wyrażający sprawczość: pozwalać, dawać, nie przeszkadzać, polecać, zlecać, kazać, powodować, sprawiać[1][2]

czasownik zwrotny

(4.1) לאָזן זיךpuszczać się (pędem, w pościg), rzucać się; wypuszczać się, wyruszać, udawać się, kierować się, zmierzać, podążać[1][2]
(4.2) לאָזן זיךpozwalać / dawać / polecać / kazać sobie (coś zrobić)[1][2]
(4.3) לאָזן זיךdawać się, nadawać się, poddawać się, być możliwym do / podatnym na[1][2]

czasownik, forma fleksyjna

(5.1) lm czasownika posiłkowego: לאָז
odmiana:
(1-4) lp איך לאָז, דו לאָזסט, ער / זי / עס לאָזט ‖ lm מיר לאָזן, איר לאָזט, זיי לאָזן ‖ fp האָבן + געלאָזט / געלאָזן
przykłady:
(1.1) ער האָט מיך געלאָזט אַליין אויף דער גאַס.‏ → Zostawił mnie samego na ulicy.
(3.1) קליינע קינדער לאָזן ניט שלאָפֿן, גרויסע קינדער לאָזן ניט לעבן.‏ → Małe dzieci nie dają spać, duże dzieci nie dają żyć[3].
(4.3) די טיר לאָזט זיך גרינג עפֿענען.‏ → Te drzwi dają się / można łatwo otworzyć[3].
składnia:
(3.1) bezok. + B. + לאָזן → pozwalać / dawać / polecać / kazać + C. (komuś) + bezok., powodować / sprawiać, że + M. (ktoś) + czas.
(4.1) לאָזן זיך צו / אויףpuszczać się w + B., rzucać się do + D. / na + B.
(4.1) לאָזן זיך נאָךpuszczać się / rzucać się (w pogoń) za + N.
(4.1) לאָזן זיך צו / אין / קייןwypuszczać się / wyruszać / udawać się / … do + D.
(4.2) bezok. + לאָזן זיך → pozwalać / dawać / polecać / kazać sobie + bezok. (zrobić)
(4.3) bezok. + לאָזן זיך → dawać się + bezok. (zrobić), nadawać się do + D. rzecz. odczas. (zrobienia), poddawać się + C. rzecz. odczas. (robieniu)
kolokacje:
(1.1) לאָזן אין דער הייםzostawiać w domu
(1.1) לאָזן בײַ זיךzostawiać u siebie, zatrzymywać, zachowywać
(1.1) לאָזן גאָרנישטnie zostawiać niczego
(1.1) לאָזן שפּורןzostawiać ślady
(1.2) לאָזן אויפֿן וואַסערpuszczać na wodę
(1.2) לאָזן וואָרצלען → (wy)puszczać korzenie
(3.1) לאָזן וואַרטןkazać czekać
(3.1) לאָזן אַרבעטןpozwalać pracować, nie przeszkadzać w pracy
(3.1) לאָזן אַ טראַכט טאָןpozwalać / dawać pomyśleć
(4.1) לאָזן זיך אין טאַנץpuszczać się w tany, rzucać się do tańca
(4.1) לאָזן זיך לויפֿןpuszczać się biegiem, rzucać się do biegu
(4.1) לאָזן זיך אין וועגwyruszać w drogę
(4.2) לאָזן זיך בויען אַ הויזdawać / kazać sobie wybudować dom
(4.3) לאָזן זיך עסןdawać się zjeść, nadawać się do zjedzenia, być jadalnym
(4.3) לאָזן זיך הערןdawać się słyszeć, być słyszalnym
(4.3) ניט לאָזן זיך באַשרײַבןnie dawać się opisać, być nie do opisania
(4.3) אַלץ וואָס עס לאָזט זיך → wszystko, co się (tylko) da / co tylko możliwe
synonimy:
antonimy:
hiperonimy:
hiponimy:
holonimy:
meronimy:
wyrazy pokrewne:
partyk. לאָמיך, לאָמיר
wykrz. לאָמיר
związki frazeologiczne:
(1.1) לאָזן פֿרײַע הענט פֿאַרzostawiać / dawać wolną rękę + C. (komuś)
(1.3) לאָזן אין גאַנגpuszczać / wprawiać w ruch
(3.1) לאָזן וויסןdawać znać, informować, powiadamiać
etymologia:
śwn. lāȥen, por. niem. lassen[4]
uwagi:
zobacz też: לאָזלאָמיךלאָמיר
źródła:
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7   Дмитрий Владимирович Тищенко, Идиш-русский словарь, Арт Економі, Kijów 2012 (2019), ISBN 978-617-7289-86-8.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7   Yitskhok Niborski, Bernard Vaisbrot, Dictionnaire yiddish-français, Bibliothèque Medem, Paryż 2002, ISBN 2951137273.
  3. 3,0 3,1   Hasło „לאָזן” w: Борис Вайнблат, Идиш-русский словарь, 2008, s. 389.
  4.   Hasło „lassen” w: Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache, Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften.