Wikisłownik

diabeł

To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 14 wrz 2024. Od tego czasu wykonano 2 zmiany, które oczekują na przejrzenie.

diabeł (język polski)

edytuj
 
wyobrażenie diabła (1.1)
wymowa:
IPA: [ˈdʲjabɛw], AS: [dʹi ̯abeu̯], zjawiska fonetyczne: zmięk.• i → j  ​?/i
znaczenia:

rzeczownik, rodzaj męskoosobowy lub męskozwierzęcy

(1.1) rel. mit. upadły anioł, kuszący do grzechu; zob. też diabeł w Wikipedii
(1.2) pot. przen. o kimś niebezpiecznym, denerwującym lub złym
(1.3) pot. przen. o człowieku ze szczególnymi zdolnościami

rzeczownik, rodzaj męskozwierzęcy

(2.1) zool. Sarcophilus[1], rodzaj ssaka z rodziny niełazów; zob. też diabeł (rodzaj ssaka) w Wikipedii
(2.2) icht. zob. diabeł morski
odmiana:
(1.1-3)
 
przypadekliczba pojedynczaliczba mnoga
mianownikdiabełdiabły / diabli
dopełniaczdiabładiabłów
celownikdiabłudiabłom
biernikdiabładiabły / diabłów
narzędnikdiabłemdiabłami
miejscownikdiablediabłach
wołaczdiablediabły / diabli
(2.1-2)
 
przypadekliczba pojedynczaliczba mnoga
mianownikdiabełdiabły
dopełniaczdiabładiabłów
celownikdiabłudiabłom
biernikdiabładiabły
narzędnikdiabłemdiabłami
miejscownikdiablediabłach
wołaczdiablediabły
przykłady:
(1.1) Wiedźma zdecydowanie wyparła się znajomości z diabłem.
(1.1) Nie zmieni się za wiele, a zwłaszcza w niedzielę, gdy nic się nie dzieje, a diabeł z nudów śpi[2].
(1.2) Te małe diabły schowały mi telefon.
(2.1) Jedynym przedstawicielem rodzaju diabeł jest diabeł tasmański.
składnia:
kolokacje:
(1.1) wierzyć w diabła • zawrzeć pakt z diabłem
synonimy:
(1.1) szatan; przest. czart, czort, bies, złe, daw. diasek; dial. diabół, diabuł, dieboł, dioboł; gw. deboł; gw. (Górny Śląsk) korfanty
antonimy:
(1.1) anioł
hiperonimy:
(1.1) demon
(2.1) rodzaj
hiponimy:
holonimy:
meronimy:
wyrazy pokrewne:
rzecz. diaboliczność ż, diabelstwo n, diablotka ż, półdiablę n
zdrobn. diabełek m, diablik m, diablątko m, diablę m
zgrub. diablisko n
forma żeńska diablica ż, diabliczka ż
przym. diabelski, diabli, diaboliczny, diabelny
przysł. diablo, diabelnie, diabolicznie
związki frazeologiczne:
adwokat diabła • ani w Boga wierzy, ani się diabła boi • babę rozdrażnić to gorzej niż diabła • bać się jak diabeł święconej wody • będzie z niego ksiądz jak z diabła kościelny • Boga na języku, a diabła ma w sercu • bogatemu diabeł dzieci kołysze • Bogu się kłaniaj, a diabła nie gniewaj / Bogu służ, a diabła nie gniewaj • co nagle, to po diable • co po diable w kościele, kiedy pacierza nie umie • diabeł nie śpi • diabeł ogonem nakrył • diabeł opętał • diabeł podkusił • diabeł się w ornat ubrał i ogonem na mszę dzwoni • diabeł tasmański • diabeł tkwi w szczegółach • diabeł wcielony • diabli biorą • diabli nadali • diabli noszą • diabli wiedzą / diabeł wie • diabła świta • diabła wart • do diabła! / do stu diabłów! • do Pana Boga się módl, a diabła nie obrażaj • gdy dasz diabłu palec, to za całą rękę chwyta • gdy się człowiek spieszy, to się diabeł cieszy • gdy się diabeł zestarzeje, chce zostać mnichem • gdzie diabeł nie może, tam babę pośle • głodny diabeł zje i muchy • i diabłu z gardła wydrze • igraszki z diabłem • iść do diabła • jak diabli • jak sto diabłów • jako nieboja pies kąsa, tak nieopatrznego diabeł sidli • jeden diabeł • jeszcze by diabłu łeb urwał • ki diabeł • kto za drugich ręczy, tego diabeł męczy / kto za kim ręczy, tego diabeł męczy / kto za kogo ręczy, tego diabeł męczy • leżeć jak skóra z diabła • modli się pod figurą, a diabła ma za skórą • można się z diabłem podzielić • muchy są to pszczoły diabła • na diabła • nie taki diabeł straszny, jak go malują • niech to diabli / niech to diabli wezmą • Pan Bóg stworzył jedzenie, a diabeł wymyślił kucharzy • Panu Bogu lichtarz, a diabłowi świeczka • Panu Bogu świeczkę, a diabłu ogarek / Panu Bogu świeczkę i diabłu ogarek • po diabła / po kiego diabła • posłać do diabła / posłać do wszystkich diabłów • potrzebny jak diabeł w Częstochowie / potrzebny jak diabeł w częstochowskiej górze / potrzebny jak diabeł w Kochawinie / potrzebny jak diabeł na dzwonnicy • pójść w diabły • psu oczy przedał, a diabłu duszę • rzucić w diabły • sam diabeł nie zrobi • stać jak diabeł nad grzeszną duszą • sztuką diabła tłuką • tam, gdzie diabeł mówi dobranoc • tani towar diabła wart • u diabła • uciekać jak przed diabłem • upasł się jak diabeł na chrabąszczach • w kobiecym sercu społem mieszka diabeł z aniołem • w małżeństwie jak się pokłócą, będzie tam albo psie złe, albo diabeł kotny • w starym piecu diabeł pali • wyganiać diabła Belzebubem • wyglądać jak wenecki diabeł • wygnać diabła • wyskoczyć jak diabeł z pudełka • wystroił się jak diabeł do ośpic / wystroił się jak diabeł na odpust • za babą i diabeł nie trafi • zamknij diabłu drzwi, to on oknem trafi / zamknij diabłu drzwi, to on oknem wejdzie • zaprzedać duszę diabłu • złego diabli nie biorą / złego diabli nie wezmą • Żyd okpi Niemca, diabeł Żyda, Rusin diabła, a Rusina niewiasta
zobacz też: polskie przysłowia o diable
etymologia:
(1.1) st.pol. dyjabeł < st.czes. diábel[3] < łac. diabolus[3] < gr. διάβολος (diabolos)[3][4] → oszczerca[5]
uwagi:
zob. też diabeł (ujednoznacznienie) w Wikipedii
zob. też diabeł w Wikicytatach
tłumaczenia:
źródła:
  1. ↑   Hasło „Sarcophilus” w: Wikispecies – otwarty, wolny katalog gatunków, Wikimedia.
  2. ↑ Wojciech Waglewski Diabeł z nudów śpi.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Hasło „diabeł” w: Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. 1995 i nn.
  4. ↑   Hasło „diabeł” w: Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN.
  5. ↑ Zenon Klemensiewicz, Historia języka polskiego, PWN, Warszawa 2002, s. 133.
  6. ↑ Tomasz Klimkowski, Dziedzictwo greckie w języku rumuńskim i arumuńskim, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia”, XIX, Poznań 2012, Wydawnictwo Instytutu Historii UAM, s. 27.
Źródło: „https://pl.wiktionary.org/w/index.php?title=diabeł&oldid=8446425”