bałwan
bałwan (język polski)
edytuj
- znaczenia:
rzeczownik, rodzaj męskozwierzęcy
- (1.1) figura człowieka ulepiona ze śniegu; zob. też bałwan w Wikipedii
- (1.2) etn. rel. figura bożka pogańskiego
- (1.3) łow. wypchany cietrzew lub udająca go makieta używane na wabia
rzeczownik, rodzaj męskorzeczowy
- (2.1) książk. spieniona fala morska
- (2.2) przest. wielka bryła, wielki kawał, słup[1]; również jednostka bryłowa urobku np. soli; zob. też bałwan w Encyklopedii staropolskiej
- (2.3) st.pol. słup, bryła soli[2]
- (2.4) st.pol. drewniany kloc[2]
rzeczownik, rodzaj męskoosobowy
- odmiana:
- (1.1-3)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mianownik bałwan bałwany dopełniacz bałwana bałwanów celownik bałwanowi bałwanom biernik bałwana bałwany narzędnik bałwanem bałwanami miejscownik bałwanie bałwanach wołacz bałwanie bałwany - (2.1-3)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mianownik bałwan bałwany dopełniacz bałwanu bałwanów celownik bałwanowi bałwanom biernik bałwan bałwany narzędnik bałwanem bałwanami miejscownik bałwanie bałwanach wołacz bałwanie bałwany - (3.1)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mianownik bałwan bałwany dopełniacz bałwana bałwanów celownik bałwanowi bałwanom biernik bałwana bałwanów narzędnik bałwanem bałwanami miejscownik bałwanie bałwanach wołacz bałwanie bałwany
- przykłady:
- (1.1) Dzieci ulepiły ogromnego bałwana.
- (1.2) Lecz się zmieszali z poganami i nauczyli się ich uczynków; poczęli czcić ich bałwany[3].
- (2.1) Wtem sztorm się zerwał nagle, bałwany wokół wrzały zmywając pokład cały[4].
- (2.2) Każdy bałwan ma mieć własną miarę łokci 4, tj. wzdłuż miar 3 a czwartą miarę wszerz, także i wmiąż[5].
- (3.1) Ty bałwanie! Czemu to zrobiłeś?!
- składnia:
- kolokacje:
- (1.1) ulepić / postawić bałwana
- (1.3) stawiać bałwany
- (2.1) bałwan ryczy / huczy
- (2.2) bałwan soli / kruszcu / miedzi / ołowiu / cyny / marmuru • bałwan lodu
- synonimy:
- (1.2) posążek, figurka
- (2.1) grzywacz
- (1.3) cień, bałwanek
- (3.1) baran, bęcwał, głupiec, głupek, cymbał, debil, dureń, idiota, imbecyl, jełop, kretyn, młotek, tępak, tuman, osioł, palant, przygłup, półgłówek
- antonimy:
- hiperonimy:
- hiponimy:
- holonimy:
- meronimy:
- wyrazy pokrewne:
- rzecz. bałwanica ż, bałwanienie n, zbałwanienie n
- czas. bałwanić ndk., bałwanieć ndk., zbałwanieć dk.
- przym. bałwankowy, bałwaniasty
- związki frazeologiczne:
- kto zdaje się na łaskę bałwanów, utonąć musi • skończony bałwan
- etymologia:
- (2.3-4) wyraz ogólnosłowiański, przejęty z języków turkijskich (por. kirg. балбан (balban) → siłacz), a tam zapożyczony z języków irańskich (por. pers. پهلوان (pahlevān) → bojownik, bohater)[6]
- (2.1) < (2.3-4)[2]
- uwagi:
- tłumaczenia:
- angielski: (1.1) snowman; (1.2) idol (god); (1.3) dummy; (2.1) roller, billow
- białoruski: (1.1) снежная баба ż, балван m; (1.2) балван m, ідал m; (2.1) вал m; (3.1) балван m, дурань m, дурыла m
- bułgarski: (1.1) снежен човек m (snežen čovek); (1.2) идол m (idol), кумир m (kumir)
- chiński standardowy: (1.1) uproszcz. i trad. 雪人 (xuěrén)
- chorwacki: (1.1) snjegović m, snješko m
- czeski: (1.1) sněhulák m; (3.1) hlupák m
- duński: (1.1) snemand w; (1.2) afgud w, afgudsbillede n; (2.1) sø w, søgang w; (3.1) fæhoved n, dumrian w
- esperanto: (1.1) neĝhomo, neĝviro; (2.1) ondego
- estoński: (1.1) lumememm
- fiński: (1.1) lumiukko
- francuski: (1.1) bonhomme de neige m; (1.2) idole; (2.1) grosse vague ż; (3.1) âne m, bourrique ż, ballot m, con m, cornichon m, cruche ż, enflé m, moule ż, tourte ż
- hiszpański: (1.1) muñeco de nieve m; (3.1) bobo m, borrico m, gilitonto m, idiota m, memo m, tontolaba m
- indonezyjski: (1.1) boneka salju
- interlingua: (3.1) beotio
- japoński: (1.1) 雪だるま (ゆきだるま, yukidaruma)
- jidysz: (3.1) באַלוואַן m (balwan), יאָנץ m (jonc), דאָס m (dos)
- kantoński: (1.1) 雪人 (syut3 jan4)
- karaimski: (1.2) абак
- kaszubski: (1.1) snieżélc m
- kataloński: (1.1) ninot de neu m
- koreański: (1.1) 눈사람 (nunsaram)
- litewski: (1.1) senis besmegenis m, sniego senis m
- łotewski: (1.1) sniegavīrs m
- macedoński: (1.1) снешко m
- maltański: (1.1) borrinu m
- minnan: (1.1) 雪人 (seh-lâng / serh-lâng)
- niderlandzki: (1.1) sneeuwpop m, sneeuwman m
- niemiecki: (1.1) Schneemann m; (1.2) Götze m; (2.1) Woge ż; (3.1) Trottel m
- norweski (bokmål): (1.1) snømann m
- norweski (nynorsk): (1.1) snømann m
- norweski (riksmål): (1.1) snømann w
- nowogrecki: (1.1) χιονάνθρωπος m; (1.2) είδωλο n; (3.1) κουτός m (koutós)
- portugalski: (1.1) boneco de neve m
- rosyjski: (1.1) снеговик m, снежная баба ż; (1.2) идол m, истукан m, чурбан m; (2.1) волна ż, вал m; (3.1) болван m
- rumuński: (1.1) om de zăpadă m; (2.1) val n
- słowacki: (1.1) snehuliak m
- słoweński: (1.1) snežak m, sneženi mož m
- szwedzki: (1.1) snögubbe w
- turecki: (1.1) kardan adam
- ukraiński: (1.1) сніговик m, снігова баба ż; (1.2) ідол, кумир m; (3.1) бовдур m
- węgierski: (1.1) hóember; (1.2) bálvány
- wietnamski: (1.1) người tuyết
- włoski: (1.1) pupazzo di neve m
- źródła:
- ↑
Słownik języka polskiego, red. Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki, t. I: A-G, Warszawa 1900–1927, s. 91.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Stanisław Skorupka, Synonimiczne grupy wyrazowe, „Poradnik Językowy” nr 1/1950, s. 16.
- ↑ Psalm 106
- ↑ Jan Brzechwa
- ↑ Instrukcja dla kopaczy soli szybikowej w Wieliczce, Wieliczka 1615-08-30 [w:] Instrukcje górnicze dla żup krakowskich z XVI-XVIII wieku, „Źródła do Dziejów Nauki i Techniki”, t. 4, s. 18, oprac. Antonia Keckowa, Zakład Narodowy imienia Ossolińskcih, Wrocław 1963
- ↑ Wiesław Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005, ISBN 83-08-03648-1.
