Aneks:Esperanto - Słowotwórstwo

Podstawowe

Podstawą słowotwórstwa jest morfem. To, że coś jest morfemem, a nie samodzielnym wyrazem, jest często zaznaczane przez postawienie apostrofu na końcu (dom' – morfem, domo – rzeczownik).

przyrostek	tworzona część mowy	przykład
-a	przymiotnik	bela (piękny/piękna/piękne)
-e	przysłówek	bele (pięknie)
-i	czasownik (bezokolicznik)	havi (mieć)
-o	rzeczownik	domo (dom)
-j	wprowadza liczbę mnogą do końcówek -o oraz -a	belaj domoj (piękne domy)
-n	końcówka biernika przy: -o, -a, -e i -j	en belajn domojn (do (środka) pięknych domów)
przyrostki odmiany czasownika
-as	czas teraźniejszy prosty	(li) skribas (pisze)
-is	czas przeszły prosty	(li) skribis (pisał)
-os	czas przyszły prosty	(li) skribos (będzie pisał)
-us	tryb przypuszczający	(li) skribus (pisałby)
-u	tryb rozkazujący	skribu (pisz!)
-ant-	~imiesłów teraźniejszy aktywny	skribanta (piszący teraz)
-int-	~imiesłów przeszły aktywny	skribinta (piszący wcześniej)
-ont-	~imiesłów przyszły aktywny	skribonta (piszący później)
-at-	~imiesłów teraźniejszy pasywny	skribata (pisany teraz)
-it-	~imiesłów przeszły pasywny	skribita (pisany wcześniej, napisany)
-ot-	~imiesłów przyszły pasywny	skribota (będący napisany w przyszłości)

Afiksy (afiksoj)

Rozróżnienie afiksów od zwykłych morfemów ma charakter głównie tradycyjny, jest on jednak w znacznej mierze regulowany przez Akty Akademii. Wynika to z faktu, że afiksy łączą się z innymi rdzeniami bez użycia pomocniczych, wewnątrzwyrazowych końcówek (głównie końcówki „o”).Widać to m.in. na przykładach: ĉeval'o + -in- → ĉeval'in'o (a nie ĉeval'o'in'o) oraz dorm + ĉambr'o → dorm(o)ĉambro. Użycie końcówki w takim wyrazie jest zazwyczaj konstrukcją eskperymentalną, mającą sugerować nieco inne przeznaczenie itp. (np. prezoinda) lub też jest niezbędne ze względu na wskazywanie właściwego znaczenia wyrazu (np. unuaeco). Poniższy spis opiera się na klasyfikacji przyjętej w Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko oraz Baza Radikaro Oficiala (pewne rozbieżności występują przy klasyfikacji ĉef-, ek- oraz „fi-”, tutaj uznano je za zwykłe oficjalne przedrostki). Wartym zaznaczenia jest, że do powyższych „specjalnych zasad afiksów” często stosuje się również wiele tzw. zwykłych morfemów (przyrostkowych). Ich lista przytoczona została poniżej. W celach pomocniczych w tabelkach zostały również uwzględnione tzw. „afiksy nieoficjalne” (wedle PMEG) o charakterze proponowanym, archaicznym lub fachowym. Zazwyczaj zaleca się unikać ich stosowania w celu uniknięcia nieporozumień związanych z ich słabym rozpowszechnieniem.

Tzw. afiksy międzynarodowe, głównie powiązane z naukami chemicznymi i systemem miar SI (przedrostki SI oraz przedrostki dwójkowe IEC) pozostają niezmienne z oryginałami, przy czym wymawiane są często wedle reguł esperanckich, a złożenia z nimi traktowane są jako normalne wyrazy. Z racji pewne nieregularności w słowach hektar (eo: hekt(o)ar) i megaom (eo: megomo) dopuszczalne są obydwie formy tj. hektar'o, megom'o oraz hekto'ar'o i mega'om'o.

Przedrostki (prefiskoj)

morfem	rola	przykład
bo-	pokrewieństwo przez małżeństwo	frat'o (brat) → bo'frat'o (szwagier)
ĉef-	główny, najważniejszy, najwyższy, szef, dowódca	urb'o (miasto) → ĉef'urb'o (stolica, dosł. główne miasto) ministr'o (minister) → ĉef'ministr'o (premier)
dis-	w wielu kierunkach, na wiele części (odpowiednik „roz-”)	ŝir'i (rwać) → dis'ŝir'i (rozrywać) kur'i (biec) → dis'kur'i (rozbiec)
ek-	początek lub chwilowość	kant'i (śpiewać) → ek'kant'i (zaśpiewać) labor'i (pracować) → ek'labor'i (rozpocząć pracę)
eks-	były, niepełniący już dawnej funkcji	edz'o (mąż) → eks'edz'o (były mąż)
	wykastrowane zwierzę	vir'ĉeval'o (ogier) → eks'vir'ĉeval'o (wałach)
fi-	pogarda, subiektywna i negatywna ocena moralna	hom'o (człowiek) → fi'hom'o (człowiek podły, nędznik itp.)
ge-	grupa, para osobników obojga płci (zazwyczaj używany w liczbie mnogiej)	patr'o → ge'patr'o'j
mal-	przeciwieństwo (nie posiada jednak bezpośredniego znaczenia „gorszy”)	bel'a (ładny) → mal'bela (brzydki)
mis-	błędnie, niewłaściwie, nieodpowiednio	kalkul'i (liczyć) → mis'kalkul'i (błędnie obliczyć, przeliczyć się) aŭdi'i (słyszeć) → mis'aŭdi'i (przysłyszeć się)
pra-	dawny, starożytny (odpwiednik „pre-”)	histori'o (historia) → pra'histori'o (prehistoria)
	przy słowach oznaczających pokrewieństwo wskazuje „oddalenie” pokoleniowe (odpowiednik „pra-”)	av'o (dziadek) → pra'av'o (pradziadek) nev'o → pra'pra'nev'o (wnuk siostrzeńca/bratanka)
re-	ponownie, powtarzając	salut'i (pozdrowić / powitać) → re'salut'i (odpowiedzieć pozdrowieniem)

Przedrostki nieoficjalne
morfem	rola	przykład
afro-	afrykański, związany z Afryką; preferuje się użycie „afrik-”	amerikan'o (amerykanin) → afro'amerikan'o (afroamerykanin)
anti-	przeciwny, rzad. poprzedni (odpowiednik „anty-”), występuje głównie w słowach międzynarodowych jako cześć rdzenia danego wyrazu, w innych przypadkach preferuje się przedrostek „kontraŭ”	faŝist'o (faszysta) → anti'faŝist'o = kontraŭ'faŝist'o (antyfaszysta)
arĥi- / arki-	(„ĉef-”) główny, odpowiednik „arcy-”	episkop'o (biskup) → arĥi'episkop'o = ĉef'episkop'o (arcybiskup)
aŭdio-	(„son-” nie oddaje wszystkich znaczeń) odpowiednik „audio-”, spotykany również bez końcówki „o”	teĥnik'o (technika) → aŭdi(o)'teĥnik'o = son'teĥnik'o (audiotechnika)
aŭto-	automatyczny (z racji możliwości pomylenia z „aŭt'o” (samochód)” zaleca się stosowanie pełnego morfemu „-aŭtomat-”)	pilot'o (pilot) → aŭto'pilot'o = aŭtomat'pilot'o / pilot'aŭtomat'o (autopilot)
bio-	biologiczny, żywy (częściej traktowany jako część odpowiednich morfemów np. „bioĥemi'o”)	ĥemi'o (chemia) → bio'ĥemi'o (biochemia)
des-	pozbawienie czegoś (niezalecany, chyba że jako część zapożyczonych morfemów)	infekt'i (infekować) → des'infekt'i = mal'infekt'i / sen'infekt'ig'i (dezynfekować)
eko-	ekologiczny, skrót od „ekologi'a”	sistem'o (system) → eko'sistem'o = ekologia sistemo (ekosystem)
eŭro-	dawniej odpowiednik „euro-” (z racji możliwości pomylenia z „eŭr'o (waluta), zaleca się stosowanie pełnego morfemu „eŭrop-”) nadal spotykany w dawnych złożeniach jako część morfemu	parlament'an'o (parlamentarzysta) → eŭro'parlament'an'o = eŭrop'pralament'an'o (europarlamentarzysta)
hiper-	odpowiednik „hiper” (nad, ponad, trans-)	tekst'o (tekst) → hiper'tekst'o (hipertekst)
infra-	odpowiednik „infra-” („sub-” oraz rzad. „trans-”)	son'o (dźwięk) → infra'son'o = sub'son'o (infradżwięk)
ko-	(„kun-”) niezaleca się stosowania, stanowi część wielu morfemów	cikl'o (cykl) → ko'cikl'o (wspólcykl?)
	w matematyce oznacza „uzupełnienie” itp.	sinus'o (sinus) → ko'sinus'o (kosinus)
kver-	(„transversa-”) poprzeczny (zazwyczaj stosuje się morfem oficjalny)	flut'o (flet) → kver'flut'o = transvers'a flut'o (flet poprzeczny)
makro-	(„grandega-”) duży, odpowiednik „makro-”	ekonomi'o (ekonomia) → makro'ekonomi'o (makroekonomia)
meta-	odpowiednik „meta-” (stanowi część wielu morfemów)	fizik'o (fizyka) → meta'fizik'o (metafizyka)
mikro-	odpowiednik „mikro-”	film'o (film) → mikro'film'o (mikrofilm)
	(„milion'on'o”) jedna milionowa	metr'o (metr) → mikro'metr'o (mikrometr)
mini-	(„et-”) odpowiednik „mini-” (stanowi część wielu morfemów)	jup'o (spódnica) → mini'jup'o (minispódniczka)
mono-	(„unu-") pojedynczy (stosowany jedynie jako część morfemów)	teismo (teizm) → mono'teism'o (monoteizm)
pre-	(„antaŭ-") odpowiednik „przed-” oraz „pre-”, zaleca się stosowanie oficjalnego morfemu	kambri'o (kambr) → pre'kambri'o = antaŭ'kambri'o (prekambr)
proto-	(„unu'a” / „origin'a”) odpowiednik „proto-”	plasm'o (plazma) → proto'plasm'o (protoplazma)
pseŭdo-	odpowiedkin „pseudo-” (odpowiednikami są: „kaŝ-”, „ŝajn-” oraz „kvazaŭ-”	nom'o (imię) → pseŭdo'nom'o = pseŭdonim'o / kaŝ'nom'o (pseudonim)
retro-	(„kontraŭ-” / re'e'n) w przeciwnym kierunku	aktiv'a (aktywny) → retro'aktiv'a (retroaktywny)
san-	(„sankt-”) święty (używany wyłącznie jako część innych morfemów, głównie nazw geograficznych)	Paŭlo (Paweł) → Sanpaŭlo (miasto São Paulo)
semi- / hemi-	(„duon-”) odpowiednik „semi-” oraz „hemi-”	sfer'o (sfera) → hemi'sfer'o (hiemisfera)
stif-	(„duon-”, „vic-”) rodzeństwo przyrodnie, ojczym, macocha	patr'o (ojciec) → stif'patr'o (ojczym)
tele-	odpowiednik „tele-”	komunik'o (komunikacja) → tele'komunik'o (telekomunikacja)
termo-	(„varm-”) odpowiednik „termo-” (z racji możliwości pomylenia z terminem matematycznym termo zaleca się stosowanie oficjalnego marfemu)	botel'o (butelka) → termo'botel'o = varm'(o)'botel'o (termos)
ultra-	(„ekstrema-” lub „trans-”) odpowiednik „ultra-”	son'o (dźwięk) → ultra'son'o (ultradźwięk)
video-	(„vid-” nie oddaje wszystkich znaczeń) odpowiednik „wideo-”, czasami stosowany bez końcówki „-o”	teĥnik'o (technika) → vide'(o)'teĥnik'o (wideotechnika)

Przyrostki (sufiksoj)

morfem	rola	przykład
-aĉ-	wskazuje nieprzydatność, małą wartość lub kiepską jakość	dom'o (dom) → dom'aĉ'o (rudera)
-ad-	ciągłość, trwanie, długotrwałość, regularność	ir'i (iść) → ir'ad'i (chodzić)
	wskazanie czynności (np. rzeczownika odczasownikowego)	danc'o (taniec) → danc'ad'o (tańczenie) reĝ'i (królować) → reĝ'ad'o (królowanie)
-aĵ-	przedmiot posiadajacy pewną własność albo zrobiony z pewnego materiału	mal'nov'a (stary) → mal'nov'aĵ'o (starzyzna) glaci'o (lód) → glaci'aĵ'o → (lody)
-an-	członek grupy, mieszkaniec lu obywatel, wyznawca, załogant	estr'ar'o (zarząd) → estr'ar'an'o (członek zarządu) Uson'o (USA) → uson'an'o (amerykanin, obywatel USA) Krist'o (Chrystus) → krist'an'o (chrześcijanin)
-ar-	ogół, grupa lub zbiór (często posiada znaczenia specjalne)	hor'o (godzina) → hor'ar'o (rozkład godzin) jun'ul'o (młodzieniec) → jun'ul'ar'o (młodzież) arb'o (drzewo) → arb'ar'o (las, grupa drzew)
-cĵ-	pieszczotliwe zdrobnienie dodawane do męskich imion lub „funkcji rodzinnych”, zazwyczaj skraca w ten sposób od 1 do 5 liter; z racji potoczności wyrazy powstałe w ten sposób nie są poddawane ścisłym regułom stąd np. możliwe jest dodanie (w celu uproszczenia wymowy) przyrostka „ul” lub wewnątrzwyrazowej końcówki „o”	patr'o (ojciec) → Pa(tr)'ĉj'o Petro (Piotr) → Petr'u(l)'ĉj'o (Piotruś) av'o (dziadek) → av'o'ĉj'o (dziadzio itp.)
-ebl-	możliwy, zdatny do wykonania	nombri (liczyć, zliczać) → nombr'ebl'a (policzalny) kompren'i (rozumieć) → kompren'ebl'a (zrozumiały)
-ec-	cecha, jakość lub stan	verd'a (zielony) → verd'ec'o (zieloność) bel'o (piękno) → bel'ec'o (piękno / piękność danej rzeczy) rapid'o (prędkość danego obiektu) → rapid'ec'o (prędkość jako miara) pas'int'a (przeszły) → pas'int'eco'o (przeszłość)
	podobny, o podobnych cechach, związany z…	afiks'o (afiks) → afiks'ec'a (przypominający afiks, o cechach afiksu) patr'a (ojcowski) → patr'ec'a (ojcostwa, związany z ojcostwem)
-eg-	zwiększenie lub wzmocnienie stopnia	man'o (ręka) → man'eg'o (łapa) varm'a (ciepły) → varm'eg'a (gorący)
	zgrubienie lub wskazanie niechęci	manĝ'i (jeść) → manĝ'eg'i (żreć) hund'o (pies) → hund'eg'o (psisko)
-ej-	miejsce dla czegoś (również w znaczeniu przenośnym)	kuir'i (gotować) → kuir'ej'o (kuchnia) ministr'o (minister) → ministr'ej'o (ministerstwo)
-em-	skłonność (również tymczasowa), cecha osobowości lub zachowania, podatność lub kompetencja do czegoś (najczęściej łączy się z rdzeniem czasownikowym)	erar'i (mylić się) → erar'em'a (mylny) gast'o (gość) → gast'em'a (gościnny)
-end-	konieczny do wykonania	pag'i (płacić) → pag'end'a (konieczny do zapłacenia)
-er-	część, najmniejszy element (często w specjalnym znaczeniu)	sabl'o (piasek) → sabl'er'o (ziarno piasku) fajr'o (ogień) → fajr'er'o (iskra ognia)
-estr-	szef, kierownik, dowódca	ŝip'o (statek) → ŝip'estr'o (kapitan statku)
-et-	zmniejszeni lub osłabienie stopnia	man'o (ręka) → man'et'o (rączka) verd'a (zielony) → verd'et'a (zielonkawy)
	zdrobnienie lub wskazanie poufałości	kanb'o (chłopiec) → knab'et'o (chłopczyk) Filip'o (Filip) → Filip'et'o (Filipek)
-id-	potomek, młode (również znaczenie przenośne)	bov'o (byk) → bov'id'o (cielę) Izrael'o (Izrael) → Izrael'id'o (Izraelita)
-ig	nadawanie jakiejś cechy, czynienie czymś	pur'a (czysty) → pur'ig'i (czyścić)
-iĝ-	stawanie się czymś, często tworzy czasownik nieprzechodni lub zwrotny	long'a (długi) → long'iĝ'i (wydłużać się) sid'i (siedzieć) → sid'iĝ'i (siadać)
-il-	narzędzie, przyrząd	kurac'i (leczyć) → kurac'il'o (przyrząd do leczenia, lekarstwo)
-in-	płeć żeńska	patr'o (ojciec) → patr'in'o (matka) kok'o (kogut) → kok'in'o (kura)
-ind-	warty czegoś	dank'i (dziękować) → ne'dank'ind'a (nie wymagający/warty podziękowań) mir'i (dziwić) → mir'ind'a (warty zdziwienia/zachwytu)
-ing-	pokrowiec, pojemnik (często w specjalnym znaczeniu)	glav'o (miecz) → glav'ing'o (pochwa miecza) kandel'o (świeca) → kandel'ing'o (świecznik)
-ism-	doktryna, filozofia, ruch lub system działania	respublik'o (republika) → respublik'ism'o (republikanizm)
	coś charakterystycznego dla języka, zapożyczenie językowe	la angla lingvo (język angielski) → angl'ism'o (anglicyzm)
-ist-	zawód lub stałe zajęcie, hobby (blisko związany z przyrostkiem „-ism”; ist'o = ism'an'o)	ŝtel'i (kraść) → ŝtel'ist'o (złodziej) komun'ism'o (komunizm) → komun'ist'o (komunista kroz'i (krążyć, patrolować) → kroz'ist'o (krążownik-okręt)
-nj-	pieszczotliwe zdrobnienie dodawane do żeńskich imion lub „funkcji rodzinnych”, zazwyczaj skraca w ten sposób od 1 do 5 liter; z racji potoczności wyrazy powstałe w ten sposób nie są poddawane ścisłym regułom stąd np. możliwe jest dodanie (w celu uproszczenia wymowy) przyrostka „in” lub wewnątrzwyrazowej końcówki „o”	patr'in'o (matka) → pa(tr'in)nj'o (mama) Sofi'o (Zofia) → So(fi)'nj'o / Sofi'nj'o (Zośka, Zosienka)
-obl-	mnożenie, wielokrotność (łączy się głównie z liczebnikami i wyrazami wskazującymi ilość)	dek (dziesięć) → dek'obl'a (dziesięciokrotny)
-on-	podział, dzielenie (łączy się głównie z liczebnikami i wyrazami wskazującymi ilość)	du (dwa) → du'on'o (połowa)
-op-	grupa, zbiorowość (łączy się głównie z liczebnikami i wyrazami wskazującymi ilość)	unu (jeden) → unuope (pojedyńczo)
-uj-	zawierający, noszący	cigar'o (cygaro) → cigar'uj'o (cygarnica) pom'o (jabłko) → pom'uj'o (jabłoń)
	kraj (względem wyrazu oznaczającego mieszkańca)	Turk'o (Turek) → Turk'uj'o (Turcja)
-ul-	osobnik posiadający daną cechę (najczęściej łączy się z przymiotnikami)	sankt'a (święty-przymiotnik) → sankt'ul'o (święty-rzeczownik) tri mast'o'j (trzy maszty) → tri'mast'ul'o (trójmasztowiec)
	grupy systematyczne organizmów, zazwyczaj gromady	mam'o (pierś) → mam'ul'o'j (ssaki)
-um-	przyrostek nieokreślony, wprowadzający specjalne znaczenie	dek (dziesięć) → dek'um'a (dziesiętny) komun'a (wspólny) → komun'um'o (wspólnota, gmina)

Przyrostki nieoficjalne
morfem	rola	przykład
-ab-	(„-il-” itp.) stała instalacja, morfem niezalecany, bardzo słabo rozpowszechniony	lavi (myć) → lav'ab'o (umywalka)
-ac-	rodzina systematyczna roślin	astr'o (aster) → astr'ac'o (astrowate, syst. asteraceae)
-al-	rząd systematyczny organizmów	astr'o (aster) → astr'al'o (astrowce, syst. asterales)
	(„-ost-”) kość (zaleca się stosowanie oficjalnego morfemu	naz'o (nos) → naz'al'o = naz'ost'o (kość nosowa)
	(„pri-”, „-rilat-”) związany z, dotyczący (morfem proponowany dla wyrazów gdzie końcówka „-a” jest niewystarczająca (san'a = zdrowy), obecnie niezalecany)	san'o (zdrowie) → san'al'a = pri'san'a / san'rilat'a (dotyczący zdrowia)
-anc-	wielkość fizyczna, człon wielu morfemów o niepowiązanych znaczeniach	vari'o (odmiana, różnorodność) → vari'anc'o (wariancja)
-ari-	(„-um-”) system liczbowy (morfem niezalecany i nieużywany w praktyce)	dek (dziesięć) → dek'ari'a = dek'um'a (dziesiętny)
-ator- / -ador-	(„-il-”, -aŭtomat-”, „-maŝin-”) odpowiednik „-tor” i „-ator”, wykonawca czynności lub narzędzie, występuje wyłącznie jako część morfemów (również z powodu możliwości pomylenia z „ador'i” (adorować))	gener'i (generować) → gener'ator'o (generator)
-e-	plemię systematyczne organizmów (częściej spotyka się nazwy systematyczne nieesperanckie)	hom'o (człowiek) → hom'e'o'(j) (hominini)
	(„-kolor-” lub dopuszczalnie „-es-”) kolor (niezalecany, powszechnie stosuje się oficjalny morfem, a w języku potocznym bywa on pomijany)	roz'o (róża) → roz'e'a = roz'kolor'a / pot. roz' (różowy, o kolorze róży)
-ed-	rodzina systematyczna zwierząt	hom'o (człowiek) → hom'ed'o'j (człowiekowate, syst. hominidae)
-en-	podrodzina systematyczna zwierząt	hom'o (człowiek) → hom'en'o'j (syst. homininae)
-enz-	(„-il-”) w chemii: substancja powodująca coś (w kontraście do narzędzi/instrumentów tworzonych z „-il-”)	stabil'ig'i (stabilizować) → stabil'ig'enz'o (stabilizator, substancja stabilizująca)
-esk-	(„-ec-”, „-ŝajn-”, „-simil-”) podobny do, jakby (morfem bardzo rzadko stosowany)	flav'a (żółty) → flav'esk'a = flav'et'a / ŝajn'flav'a (żółtawy, żółtopodobny)
-i-	jako część wielu morfemów, w różnorodnych znaczeniach (np. nazwy nauk od nazw specjalistów)	geograf'o (geograf) → geograf'i'o (geografia)
	(„-uj-”) nazwa kraju, regionu (od nazwy mieszkańców)	angl'o (anglik) → Angl'i'o = Angl'uj'o (Anglia)
	nazwa kraju, regionu (od nazwy rzek, miast i innych objektów geograficznych)	Meksik'o (Meksyk-miasto) → Meksik'i'o (Meksyk-państwo)
-iĉ-	(„vir-”) proponowane oznaczenie płci męskiej	kat'o (kot-gatunek lub kocur) → kat'iĉ'o = vir'kat'o (kocur)
-if-	(„-ig-”) czynić coś czymś (w większości przypadków zaleca się użycie morfemu oficjalnego lub formy opisowej)	klas'o (klasa) → klas'if'i = klas(ig)'i (klasyfikować)
-ik-	specjalizacja, nauka, zawód (stanowi część wielu morfemów, mimo pewnej nielogiczności przy takim użyciu zaleca się stosowanie go tylko przy zapożyczeniach z wyrazów międzynarodowych np. flor'ist'ik'o, zamiast flor'ik'o)	ĝarden'ist'o (ogrodnik) → ĝarden'ist'ik'o (ogrodnictwo)
-ilion-	odpowiednik „-ilion” i „-ylion	kvar (cztery) → kvar'ilion'o = kvadrilion'o (kwadrylion)
-ilard-	odpowiednik „-iliard” i „-yliard”	tri (trzy) → tri'iliard'o (tryliard)
-ip-	morfem proponowany wskazujący płeć nieokreśloną lub inną, nie męską i nie żeńską (zazwyczaj wystarczy pozostawienie rzeczownika o rdzeniu neutralnym w stanie niezmienionym)	amik'o (przyjaciel / przyjaciółka) → amik'ip'o (przyjaciel nieokreślonej/innej płci)
-istan-	odpowiednik „-stan” w nazwach krajów, często występuje bez „i” (zaleca się stosowanie wyłącznie w wyrazach zapożyczonych, a w innych przypadkach stosowanie „-uj-” lub dopuszczalnie „-i-”)	kazaĥ'o (Kazach) → Kazaĥ'(i)stan'o = Kazaĥ'uj'o / Kazaĥ'i'o (Kazachstan)
-it-	(„-inflam-”) zapalenie, stan zapalny (stosowany z nazwą organu; morfem słabo rozpowszechniony)	orel'o (ucho) → orel'it'o = orel'inflam'o (zapalenie ucha)
-iv-	(„-pov-”, „-kapabl-”) możliwy, zdolny do	produkt'i (produkować) → produkt'iv'a (produktywny)
-iz-	(„-ig-”, „-um-”) pokrywać, zapewniać	elektr'o (elekryczność) → elektr'iz'i (elektryfikować) ≠ elektr'ig'i (elektryzować)
	używać danej metody (np. od imienia wynalazcy)	Pasteŭr'o (Pasteur) → pasteŭr'iz'i (pasteryzować)
-j-	pieszczotliwe zdrobnienie dla płci nieokreślonej, dowolnej	Mari'o (Mario lub Maria) → M(ari)'j'o (zdrobnienie od Maria lub Mario)
-nomial-	termin matematyczny, odpowiednik „-mianowy”	du (dwa) → du'nomial'a (dwumianowy, binomialny)
-ofon-	(„-lingv'an'o”) członek grupy językowej posługującej się danym językiem, odpowiednik „-fon”	la angl'a lingv'o (język angielski) → angl'ofon'o = angl'lingv'an'o (anglofon)
-oid / -ojd-	rzad. podrodzina systematyczna roślin lub grupy zbliżonych (często gromady-classis i podgromadu-subclassis) systematycznie zwierząt	asteri'o (rozgwiazda) → asteri'oid'o'j (rozgwiazdy) naŭtil'o (łodzik, syst. nautilus) → naŭtil'oid'o'j (łodzikowce)
	(„-form-”) podobne, zbliżone, odpowiednik „-ida”	elips'o (elipsa) → elips'oid'o (elispoida)
-oide-	podrodzina systematyczna roślin lub nadrodzina systematyczna zwierząt	hom'o (człowiek) → hom'oide'o'j (człekosztołtne, syst. Hominoidea)
-ol-	muz. figura rytmiczna lub podział wartości rytmicznej	tri (trzy) → tri'ol'o (triola)
-olog-	(„-ist-”) znawca, specjalista, naukowiec danej dziedziny (stanowi część wielu morfemów, używany wyłącznie w zapożyczeniach)	soci'o (społeczeńswto) → soci'olog'o (socjolog)
-ologi-	(„-scienc-”, „-fak-”) specjalizacja, nauka, zawód (stanowi część wielu morfemów, używany wyłącznie w zapożyczeniach)	soci'o (społeczeństwo) → soci'ologi'o (socjologia)
-ometr- lub -metr-	(„-mezuril'o”) przyrząd pomiarowy, odpowiednik „-metr” lub „-mierz” (stanowi część wielu morfemów; zaleca się używanie morfemu oficjalnego, z racji możliwości pomyłki z „-metr-”)	amper'o (amper) → amper'metr'o (amperomierz)
-ometri- lub -metri-	(„-mezur'ad'o”) nauka, technika itp. miernicza, odpowiednik „-metria” (stanowi część wielu morfemów, stosowany głównie w zapożyczeniach)	dens'o (gęstość) → dens'ometri'o = dens'(o)'mezur'ad'o (densytometria, technika pomiaru gęstości)
-otek- lub -tek-	(„kolekt-(ejo/ujo/o)”) kolekcja lub zbiór, odpowiednik „-teka” ((stanowi część wielu morfemów, stosowany głównie w zapożyczeniach; zaleca się używanie morfemu oficjalnego, z racji możliwości pomyłki z „tek'o”))	film'o (film) → film'otek'o = film'(o)'kolekt'o (filmoteka)
-oz-	(„-mal'san'o”) choroba (część wielu morfemów, używany głównie w zapożyczeniach)	psik'o (psychika) → psik'oz'o (psychoza)
	(„-hav”, „-plen-” „-riĉ-”) pełny, posiadający, bogaty w coś (zgodnie z pierwotnym znaczeniem; zaleca się stosowanie morfemów oficjalnych)	furi'o (mit. Furia) → furi'oz'o (wściekłość)
	chem. mono-, di- oraz polisacharydy (zazwyczaj jako część morfemów)	frukt'o (owoc) → frukt'oz'o (fruktoza)
-pj-	proponowane pieszczotliwe zdrobnienie dla płci nie męskiej i nie żeńskiej, nieokreślonej	Aleks'o (Aleks-bez określneia płci) → Ale'pj'o (zdrobnienie dla Aleks-gdy oznacza inną płeć)
-t-	muz. interwały muzyczne	tri (trzy) → tri't'o = terci'o (tercja)
-tet-	(„-op-”, „-aĵ-”) kompozycja muzyczna przeznaczona dla grupy muzyków danej wielkości lub określenie tej grupy (zazwyczaj używa się słów w pełni zapożyczonych lub złóżeń z oficjalnymi morfemami)	du (dwa) → du'tet'o = duet'o / du'aĵ'o / du'op'o (duet)
-uk-	(„-eks-”) wykastrowane zwierzę, w pierwotnym znaczeniu stosowane tylko wobec samców (morfem słabo rozpowszechniony, zazwyczaj używa się oficjalnego)	vir'ĉeval'o (ogier) → (vir)'ĉeval'uk'o (wałach)

Morfemy zrostkowe

morfem	rola	przykład
-am-	(„-em-”) lubiący, preferujący	gast'o (gość) → gast'am'a = gast'em'a (gościnny)
bit-	cyfrowy, elektroniczny (bitowy), często odpowiednik „e-”	libr'o (książka) → bit'libr'o (e-book, książka elektroniczna/ bitowa)
ĉi-	wskazanie bliskości (w takiej formie łączy się z przymiotnikami i przysłówkami z użyciem łącznika, choć można napotkać również zapis łączny; z zaimkami zawsze zapisywany osobno)	en ĉi tiu jaro (w tym roku) → ĉi-jare (tego (obecnego) roku)
el-	kompletnie lub ostatecznie, zazwyczaj odpowiednik „wy-”	lern'i (uczyć się) → el'lern'i (wyuczyć się)
fin-	kompletnie lub ostatecznie, zazwyczaj odpowiednik „wy-”	konstru'i (budować) → fin'konstru'i (zbudować, wybudować, zakończyć budowę)
for-	wieloznaczny oznacza wýjscie, odejście; używany najczęściej w roli wzmocnienia, synonim wobec „de-” (łączy się z słowami wskazującymi czynność)	ir'i (iść) → for'ir'i (odjeść)
fuŝ-	(„mis-”) partaczyć, czynić fuszerkę	konstru'i (budować) → fuŝ'konstru'i (budować niedbale, nieprofesjonalnie)
-hav-, -plen-, -riĉ-	pełny, mający lub bogaty w coś (morfem używany najczęściej z przymiotnikami w celu sprecyzowania ich znaczenia)	flor'a (kwiatowy) → flor'plen'a (kwiecisty, pełen kwiatów)
kelk (prefiks i sufiks)	kilka, kilku (zazwyczaj występuje z liczebnikami oraz korelatywami nieokreślonymi (i-) w liczbie mnogiej)	dek (dziesięć) → kelk'dek (kilkadziesiąt) iu (ktoś) → kelk'iu'j (kilku)
	zbliżone do (nie zaleca się używać morfemu w tym znaczeniu)	dek (dziesięć) → kelk'dek (około dziesięć)
kvazaŭ-	jakby, odpowiednik „quasi-”	edz'o (mąż) → kvazaŭ'edz'o (przen. konkubent)
-land-	(„-uj-”) nazwa kraju, regionu (od nazwy mieszkańców lub zarządcy)	Pol'o (Polak) → Pol'land'o = Pol'uj'o graf'o (hrabia) → graf'land'o = graf'uj'o (hrabstwo)
mem-	samodzielnie, osobiście	vol'o (wola, chęć) → mem'vol'e (z własnej woli) disciplin'o (dyscyplina) → mem'disciplino'o (samodyscyplina)
	o sobie, wobec / do siebie	portret'o (portret) → mem'portret'o (autoportret)
ne-, sen-	zaprzeczenie przez brak czegoś	matur'a (dojrzały) → ne'matur'a (niedojrzały) vent'a (wiatrowy/wietrzny) → sen'vent'a (bezwietrzny)
-pov-, -kapabl-, -vol-	skłonność (również tymczasowa), cecha osobowości lub zachowania, podatność lub kompetencja do czegoś (zazwyczaj stanowi doprecyzowaną alternatywę dla morfemu „-em-”)	kre'i (kreować) → kre'pov'a = kre'em'a (twórczy)
pri-	dotyczący czegoś, opowiadający o czymś (zazwyczaj w złożeniach z przymiotnikami i przysłówkami)	am'o (miłość) → pri'am'a (miłosny, o miłości)
	działanie ogarniające wszystkie aspekty, często odpowiednik „o-” (najczęściej powstaje w ten sposób czasownik przechodni)	skrib'i (pisać) → pri'skrib'i (opisać)
	(„-um-”) tworzy nowe znaczenia opisujące lub ogarniające	respond'i (odpowiadać) → pri'respond'i (meldować, sprawozdawać)
ret-	sieciowy lub internetowy, odpowiednik „e-” lub angielskiego „net-”	poŝt'o (poczta) → ret'poŝt'o (e-mail, poczta internetowa)
-ŝajn-, -simil-, -manier-, -stil-	(„-ec-”) podobny, o podobnych cechach, związany z…(zazwyczaj stanowi doprecyzowaną alternatywę dla morfemu „-ec-”)	ver'o (prawda) → ver'ŝajn'a = ver'ec'a (prawdopodobny)
sin-	siebie / samo- (często synonim dla morfemu „-mem-”	defend'i (bronić) → sin'defend'o = mem'defend'o (samoobrona)
ŝtel-	w specjalnym znaczeniu: skrycie, tajnie (dla lepszego zrozumienia warto stosować formy pełne z imiesłowem „kaŝita…”	observ'i (obserwować) → ŝtel'observ'i (obserwować skrycie)
vic-	zastępczy lub wice-	prezident'o (prezydent) → vic'prezident'o (wiceprezydent)
	rodzeństwo przyrodnie, ojczym, macocha	patr'o (ojciec) → vic'patr'o (ojczym)
vir-	oznaczenie płci męskiej	kat'o (kot) → vir'kat'o (kocur)

Zobacz też

• Gramatyka języka esperanto - Słowotwórstwo na Wikibooks