pierwszy

pierwszy (język polski)

pierwszy (1.1)

pierwsza (4.1) trzynaście

wymowa:

​, IPA: [ˈpʲjɛrfʃɨ], AS: [pʹi ̯erfšy], zjawiska fonetyczne: zmięk.• utr. dźw.• i → j 

​

znaczenia:

przymiotnik odliczebnikowy

(1.1) od liczby 1

przymiotnik

(2.1) najważniejszy

(2.2) mat. niemający nietrywialnych dzielników

rzeczownik, rodzaj męskoosobowy

(3.1) pot. żegl. pierwszy oficer

rzeczownik, rodzaj żeński

(4.1) pierwsza: godzina pierwsza

odmiana:

(1.1, 2.1-2, 3.1)

 

przypadek	liczba pojedyncza				liczba mnoga
	mos/mzw	mrz	ż	n	mos	nmos
mianownik	pierwszy		pierwsza	pierwsze	pierwsi	pierwsze
dopełniacz	pierwszego		pierwszej	pierwszego	pierwszych
celownik	pierwszemu		pierwszej	pierwszemu	pierwszym
biernik	pierwszego	pierwszy	pierwszą	pierwsze	pierwszych	pierwsze
narzędnik	pierwszym		pierwszą	pierwszym	pierwszymi
miejscownik	pierwszym		pierwszej	pierwszym	pierwszych
wołacz	pierwszy		pierwsza	pierwsze	pierwsi	pierwsze

przykłady:

(1.1) Nasz zawodnik przybiegł do mety jako pierwszy i zdobył złoty medal.

(1.1) Zastanawialiśmy się kiedyś z Eweliną, jakiż to tajemniczy inwestor kupił działkę na narożniku, pod numerem pierwszym.

(1.1) W zoo w Chorzowie Michalina po raz pierwszy w życiu widziała hipopotama.

(3.1) Kapitan polecił, aby pierwszy przejął dowodzenie.

składnia:

kolokacje:

(1.1) być pierwszym na liście / w kolejce • przybiec / skończyć / ustawić się w kolejce / wejść / wyjść jako pierwszy • po raz pierwszy • pierwsza pomoc • pierwsza wojna światowa • pierwszy dzień wiosny

(2.1) pierwszy między równymi • pierwszy oficer • pierwszy sekretarz • Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego

(2.2) liczba pierwsza • dzielnik pierwszy • element pierwszy

synonimy:

(1.1) 1.

antonimy:

(1.1) ostatni

hiperonimy:

hiponimy:

holonimy:

meronimy:

wyrazy pokrewne:

rzecz. pierwsza ż, pierwsze n, pierwszeństwo n, pierwszak m, pierwiastka ż, pierwotność ż

przym. pierwotny

przysł. najpierw, pierwej, pierw

tem. słow. pierwszo-

związki frazeologiczne:

do pierwszej krwi • grać pierwsze skrzypce • kto pierwszy, ten lepszy • miłość od pierwszego wejrzenia • na pierwszej • na pierwszy rzut oka • po pierwsze • pierwsze koty za płoty • pierwszy lepszy • prawo pierwszej nocy • w pierwszej kolejności

etymologia:

stopień wyższy od st.pol. pierwy → pierwszy, początkowy, pierwotny, od prasł. *pьrvъ, od rdzenia praindoeur. *prH-uo-

forma pierwy była w użyciu jeszcze w XVI wieku

por. białor. першы, bułg. първи, chorw. prvi, czes. první, kasz. piérwi, ros. первый, scs. прьвъ, słc. prvý, słń. prvi i ukr. пе́рший

por. alb. parë, litew. pirmas i łot. pirmais

uwagi:

(1.1) używany również przy liczebnikach większych od 20, zakończonych na 1 (z wyjątkiem zakończonych na 11), np. 221 → dwieście dwudziesty pierwszy

tłumaczenia:

(1.1) zobacz listę tłumaczeń w haśle: 1

• angielski: (2.1) chief, first; (2.2) prime; (3.1) chief mate, chief officer, first mate
• esperanto: (2.2) primo
• niemiecki: (2.2) Primzahl ż
• rosyjski: (3.1) первый помощник капитана

źródła: