pierwszy
pierwszy (język polski) edytuj
- znaczenia:
przymiotnik odliczebnikowy[1]
- (1.1) od liczby 1
przymiotnik
- (2.1) najważniejszy
- (2.2) mat. niemający nietrywialnych dzielników
rzeczownik, rodzaj męskoosobowy
- (3.1) pot. żegl. pierwszy oficer
rzeczownik, rodzaj żeński
- (4.1) pierwsza: godzina pierwsza
- odmiana:
- (1.1, 2.1-2, 3.1)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mos/mzw mrz ż n mos nmos mianownik pierwszy pierwsza pierwsze pierwsi pierwsze dopełniacz pierwszego pierwszej pierwszego pierwszych celownik pierwszemu pierwszej pierwszemu pierwszym biernik pierwszego pierwszy pierwszą pierwsze pierwszych pierwsze narzędnik pierwszym pierwszą pierwszym pierwszymi miejscownik pierwszym pierwszej pierwszym pierwszych wołacz pierwszy pierwsza pierwsze pierwsi pierwsze
- przykłady:
- (1.1) Nasz zawodnik przybiegł do mety jako pierwszy i zdobył złoty medal.
- (1.1) Zastanawialiśmy się kiedyś z Eweliną, jakiż to tajemniczy inwestor kupił działkę na narożniku, pod numerem pierwszym.
- (1.1) W zoo w Chorzowie Michalina po raz pierwszy w życiu widziała hipopotama.
- (3.1) Kapitan polecił, aby pierwszy przejął dowodzenie.
- składnia:
- kolokacje:
- (1.1) być pierwszym na liście / w kolejce • przybiec / skończyć / ustawić się w kolejce / wejść / wyjść jako pierwszy • po raz pierwszy • pierwsza pomoc • pierwsza wojna światowa • pierwszy dzień wiosny
- (2.1) pierwszy między równymi • pierwszy oficer • pierwszy sekretarz • Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
- (2.2) liczba pierwsza • dzielnik pierwszy • element pierwszy
- synonimy:
- (1.1) 1.
- antonimy:
- (1.1) ostatni
- hiperonimy:
- hiponimy:
- holonimy:
- meronimy:
- wyrazy pokrewne:
- rzecz. pierwsza ż, pierwsze n, pierwszeństwo n, pierwszak m, pierwiastka ż, pierwotność ż
- przym. pierwotny
- przysł. najpierw, pierwej, pierw
- tem. słow. pierwszo-
- związki frazeologiczne:
- do pierwszej krwi • grać pierwsze skrzypce • kto pierwszy, ten lepszy • miłość od pierwszego wejrzenia • na pierwszej • na pierwszy rzut oka • po pierwsze • pierwsze koty za płoty • pierwszy lepszy • prawo pierwszej nocy • w pierwszej kolejności
- etymologia:
- stopień wyższy od st.pol. pierwy → pierwszy, początkowy, pierwotny[2], od prasł. *pьrvъ, od rdzenia praindoeur. *prH-uo-[3]
- forma pierwy była w użyciu jeszcze w XVI wieku[4]
- por. białor. першы, bułg. първи, chorw. prvi, czes. první, kasz. piérwi, ros. первый, scs. прьвъ, słc. prvý, słń. prvi i ukr. пе́рший
- por. alb. parë, litew. pirmas i łot. pirmais
- uwagi:
- (1.1) używany również przy liczebnikach większych od 20, zakończonych na 1 (z wyjątkiem zakończonych na 11), np. 221 → dwieście dwudziesty pierwszy
- tłumaczenia:
- (1.1) zobacz listę tłumaczeń w haśle: 1
- angielski: (2.1) chief, first; (2.2) prime; (3.1) chief mate, chief officer, first mate
- esperanto: (2.2) primo
- niemiecki: (2.2) Primzahl ż
- rosyjski: (3.1) первый помощник капитана
- źródła:
- ↑ Uniwersalny słownik języka polskiego, red. Stanisław Dubisz i Elżbieta Sobol, Wydawnictwo Naukowe PWN.
- ↑ Porada „pierwszy i pierwotny” w: Poradnia językowa PWN.
- ↑ Derksen's Slavic Inherited Lexicon, oesteuropastudier.dk
- ↑ Hasło „pierwszy” w: Aleksander Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1927.