Wikisłownik:Strony do usunięcia/-ród

-ród

Data rozpoczęcia: 21:44, 11 gru 2023 (CET)

Data zakończenia: 21:44, 18 gru 2023

Głosowanie zakończone

Taki przyrostek chyba nie istnieje, ale nie mam pewności. Brak u Bańkowskiego. Słowa, w których ten przyrostek rzekomo się znajduje, są raczej złożeniami typu słowo + -o- + ród.

Wzmianka dla autora hasła: @Jest Spoczko.

Zgłasza: Sławobóg (dyskusja) 21:44, 11 gru 2023 (CET).

Za usunięciem

1. Hythonia (dyskusja) 17:41, 13 gru 2023 (CET) Za tym, co napisał Maitake.
2. Maitake (dyskusja) 21:00, 13 gru 2023 (CET)
3. Spoczko ^{Spoko dyskusja} 18:07, 14 gru 2023 (CET)

Przeciw usunięciu

1. Spoczko ^{Spoko dyskusja} 19:09, 12 gru 2023 (CET)

Dyskusja

Przede wszystkim, nie jest to przyrostek, ale, tak jak zakładałem z początku, temat słowotwórczy (zapytałem się w Poradni Językowej PWN: We wszystkich trzech nazwach cząstka -ród jest morfemem leksykalnym (rdzennym), a nie przyrostkiem (morfemem słowotwórczym). Przyrostek – w odróżnieniu od podstawy słowotwórczej, która stanowi rdzeń nowo tworzonego wyrazu – modyfikuje znaczenie lub funkcję leksemu motywującego. dr. Adam Wolański; pełny tekst porady umieściłem w dyskusji artykułu -ród – porady na stronie PWN pojawiają się z pewnym opuźnieniem).
Jednakże -ród nie nawiązuje do żadnej z definicji słowa ród (ewentualnie możnaby było na siłę podpiąć znaczenie (1.7) urodzenie). Dlatego, tak jak w przypadku innych tematów słowotwórczych niezwiązanych z ich odpowiednikami wyrazowymi (np. zoo-, -fil, -fit, anarcho- itd.) zasługuje na swój artykuł. Spoczko ^{Spoko dyskusja} 19:09, 12 gru 2023 (CET)

Z tej odpowiedzi nie wynika, że istnieje morfem leksykalny (zob. też WP) "-ród". Myślnik tam użyty wskazuje na część wyrazu, którą autor ma na myśli. Morfem leksykalny to po prostu ród. Słowa kwasoród, słoworód itd. to zwyczajne złożenia. W słowie językoznawstwo nie ma czegoś takiego jak "-znawstwo". Zmieniłem definicję na przyrostek, bo wiele przyrostków ma tutaj status "tematu słowotwórczego", potem jednak stwierdziłem, że takie coś w ogóle nie istnieje, stąd moje zgłoszenie. Kwas-o-ród jest jest kalką franc. oxy-gène, gdzie ród dokładnie odpowiada morfemowi gène (ze gr. γένος). Artykuł ten po prostu nie ma sensu. Słowa, które wymieniłeś, powinny być przedrostkami/przyrostkami. Co do PWN to proszę użyć {{PoradniaPWN}}, bo nie można tej porady znaleźć. Sławobóg (dyskusja) 19:55, 12 gru 2023 (CET)

Wydaje mi się, że element -ród nie jest tożsamy z wyrazem ród, lecz jest tematem czasownika rodzić (a więc analogicznie do kork-o-ciąg czy dług-o-pis), ponieważ np. kwasoród to pierwiastek, który tworzy (czyli rodzi) kwasy. — Jednak pytanie brzmi tutaj raczej, czy każdy morfem leksykalny, który wchodzi w skład złożeń, zasługuje na hasło w Wikisłowniku. Teoretycznie wyraz złożony można utworzyć z wykorzystaniem dowolnego morfemu leksykalnego, ale z większością się tego w polszczyźnie nie robi (bo złożenia są w naszym języku w ogóle rzadkie), a z niektórymi robi się to skrajnie rzadko. Trudno dla każdego morfemu pojawiającego się w jednym czy dwu złożeniach tworzyć hasło. W indeksie a tergo do USJP ze złożeń z -ród jest tylko grzbietoród (płaz bezogonowy) i może soliród (gatunek roślinki), a w indeksie do Doroszewskiego są wodoród, kwasoród, dziworód, słoworód oraz te same grzbietoród i soliród. Wszystko to niezmiernie rzadkie, a ogółem tych wyrazów jest raptem garstka, potencjał słowotwórczy takiego morfemu leksykalnego jest praktycznie zerowy. Nie widzę sensu opisywania takiego morfemu jako produktywnego tematu słowotwórczego. Maitake (dyskusja) 23:00, 12 gru 2023 (CET)

@Sławobóg Znaczy sam temat słowotwórczy (morfem leksykalny) "-ród-" od słowa ród musi istnieć, ponieważ jest on zawarty w większości wyrazów (inaczej nie powstał by np. poród, czy rozród). Co do poradni PWN, odpowiedzi są umieszczane na stronie z lekkim opóźnieniem, najpierw są tylko wysyłane na maile zadających pytania osób, dlatego nie mogę jeszcze użyć szablonu.

@Sławobóg @Maitake Z tego, co jednak zrozumiałem, w Wikisłowniku generalnie nie opisujemy tematów słowotwórczych, tylko w etymologii odsyłamy do wyrazu, od którego dany morfem pochodzi? Czyli wówczas, poprawne etymologie złożeń z odpowiedzi dr Wolańskiego to: pol. bajka + -o- + pisarz • pol. bałwochwalić < pol. bałwan + -o- + chwalić • pol. męczyć + -y- + dusza • pol. siedem + -o- + letni • pol. włóczyć + -y- + kij?
Spoczko ^{Spoko dyskusja} 17:19, 13 gru 2023 (CET)

@Jest Spoczko poród i rozwód to formacje derewerbalne (wsteczne). Co do ostatniego pytania: tak. Sławobóg (dyskusja) 17:29, 13 gru 2023 (CET)

Obecna definicja (drugi człon wyrazów złożonych wskazujący na ich pochodzenie od pierwszego członu) jest – przynajmniej częściowo – błędna, bo np. kwasoród (= tlen) nie pochodzi od kwasu, tylko tworzy kwasy. Ale już przy słoworodzie czy grzbietorodzie stosunek znaczeniowy jest inny. Wobec tak znikomej liczby wyrazów sformułowanie sensownej definicji jest chyba zresztą niemożliwe. Maitake (dyskusja) 21:00, 13 gru 2023 (CET)

Poradnia Językowa PWN

Pytanie: W dawnych nazwach pierwiastków czasami występowała cząstka "-ród", np kwas + -o- + -ród -> kwasoród (tlen); woda + -o- + -ród -> wodoród (wodór); saletra + -o- + -ród -> saletroród (siarka). Czy cząstka "-ród" jest tematem słowotwórczym wyrazów złożonych czy przyrostkiem?

Odpowiedź: Wszystkie trzy przywołane w pytaniu konstrukcje słowotwórcze to typowe złożenia. Wyrazy tego typu składają się z dwóch (lub więcej) tematów słowotwórczych połączonych formantem -o- (inaczej międzyrostkiem, spójką, interfiksem). Wszystkie trzy wyrazy złożone stanowią kalki strukturalne z łaciny, choć genezy tych nazw należy się doszukiwać w grece, por.

• kwasoród (= ‘pierwiastek, z którego tworzy się kwas’) ← kwas- + -o- + -ród ← łac. oxygenium ← gr. οξυς, trb. oxys (‘kwas’) + gr. γεινομαι, trb. geinomai (‘rodzić’);
• saletroród (= ‘pierwiastek, z którego tworzy się sól’) ← saletr- + -o- + -ród ← łac. nitrogenium ← gr. νιτρον, trb. nitron (‘sól’) + gr. γεινομαι, trb. geinomai (‘rodzić’);
• wodoród (= ‘pierwiastek, z którego tworzy się woda’) ← wod- + -o- + -ród ← łac. hydrogenium ← gr. ὕδωρ, trb. hýdōr (‘woda’) + gr. γεινομαι, trb. geinomai (‘rodzić’).

Wyrazy kwasoród i wodoród zostały utworzone – na wzór łaciński – przez Jędrzeja Śniadeckiego. Słowo saletroród jest kalką francuskiego określenia nitrogène.

We wszystkich trzech nazwach cząstka ród jest morfemem leksykalnym (rdzennym), a nie przyrostkiem (morfemem słowotwórczym). Przyrostek – w odróżnieniu od podstawy słowotwórczej, która stanowi rdzeń nowo tworzonego wyrazu – modyfikuje znaczenie lub funkcję leksemu motywującego. Przyrostkami są np. cząstki typu: -ek, -owy, -ostwo i -ownik w wyrazach z rdzeniem dom-, por. dom-ek, dom-owy, dom-ostwo, dom-ownik. Tymczasem w zrostach – i tych wspomnianych w pytaniu i innych typu: bajk-o-pisarz, bałw-o-chwalczy, Dobr-o-gost, męcz-y-dusza, siedmi-o-letni, włócz-y-kij – zawsze występują dwa rdzenie.

Autor odpowiedzi: dr. nauk humanistycznych Adam Wolański.
Spoczko ^{Spoko dyskusja} 19:15, 12 gru 2023 (CET)