gęba
gęba (język polski)
edytuj- znaczenia:
rzeczownik, rodzaj żeński
- (1.1) pot. anat. usta
- (1.2) pot. twarz człowieka lub pysk zwierzęcia
- (1.3) pot. osoba będąca na czyimś utrzymaniu, osoba do wykarmienia
- (1.4) pot. niezgodny ze stanem faktycznym sposób, w jaki ktoś lub coś jest odbierane i oceniane; fałszywy wizerunek
- odmiana:
- (1.1-4)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mianownik gęba gęby dopełniacz gęby gęb / gąb celownik gębie gębom biernik gębę gęby narzędnik gębą gębami miejscownik gębie gębach wołacz gębo gęby
- przykłady:
- (1.1) Z otwartą gębą wyglądamy niepoważnie.
- (1.1) Sięgnęła do łyżnika, wzięła kopyść i w ogniu nią grzebać zaczęła, aż chłopaki gęby na nią porozdziawiały jako wrony (…)[1]
- (1.2) (…) Cygan jako Cygan, czarny na gębie (…)[2]
- (1.3) Ale ryb dla tylu gęb nie starczy (…)[3]
- (1.4) Nie ma ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę, a przed człowiekiem schronić się można jedynie w objęcia innego człowieka[4].
- (1.4) (…) Właśnie wtedy dziennikarze, nie do końca zasłużenie, przyprawili mi gębę rozrabiaki, która przylgnęła do mnie na dobre i towarzyszyła mi przez długie lata[5].
- składnia:
- kolokacje:
- (1.1) stulić / zamknąć / rozdziawić / otworzyć gębę • z papierosem / petem w gębie
- (1.2) uśmiechnięta / roześmiana gęba • blady / czerwony / rumiany na gębie • bić / dać / lać po gębie • dostać / oberwać po gębie
- (1.3) gęba do wykarmienia / wyżywienia
- (1.4) (jakaś) gęba przylgnęła / przyrosła do kogoś
- antonimy:
- hiperonimy:
- (1.1) część ciała
- (1.2) część ciała
- (1.3) człowiek, osoba
- hiponimy:
- holonimy:
- meronimy:
- związki frazeologiczne:
- całą gębą • dorobić gębę / przyprawić gębę • drzeć gębę • gęba jak u Tatara dupa • gęba się nie zamyka • mieć gębę od ucha do ucha • mieć niewyparzoną gębę • mocny w gębie • na gębę • nie mieć co do gęby włożyć • nie otwieraj gęby, bo ci mucha wpadnie • nie puścić pary z gęby • niebo w gębie / miód w gębie • robić z gęby cholewę • śmiać się całą gębą • trzymać gębę na kłódkę • wycierać sobie gębę • wyskoczyć z gębą • zapomnieć języka w gębie
- uwagi:
- W dawnej polszczyźnie wyraz gęba nie był nacechowany emocjonalnie, był neutralnym określeniem otworu znajdującego się między nosem a podbródkiem[6].
- tłumaczenia:
- angielski: (1.1) trap; (1.2) mug, gob
- kaszubski: (1.2) gãba ż, pësk m
- rosyjski: (1.1) пасть ż; (1.2) рыло n; (1.3) рот m
- ukraiński: (1.1) рот m
- źródła:
- ↑ Maria Konopnicka, Maryśka.
- ↑ Maria Konopnicka, Dziady.
- ↑ Henryk Sienkiewicz, Potop, t. V, rozdz. VIII.
- ↑ Witold Gombrowicz, Ferdydurke, 1937
- ↑ Michał Strąkow, Życie na maksa. Autobiografia, Wydawnictwo Insignis, 2018, ISBN 9788365743978
- ↑ Halina Kurkowska, O zmianach znaczeń wyrazów, „Poradnik Językowy” z. 3, 1949, s. 14.