Aneks:Język polski - przymiotniki: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
UWAGA! Zastąpienie treści hasła bardzo krótkim tekstem: „KURWA” |
Anulowanie wersji nr 3207714 utworzonej przez 77.245.242.162 (dyskusja) |
||
Linia 1:
<small> [[Aneks:Spis treści aneksu|Spis treści aneksu]] | [[Język polski]] | [[Indeks:Hasła w języku polskim]]</small>
Przymiotniki służą do opisywania cech rzeczownika. Podobnie jak przymiotniki (z wyjątkiem stopniowania i tworzenia przysłówków) odmieniają się również imiesłowy przymiotnikowe (czynne i bierne), liczebniki porządkowe i zaimki przymiotne ([[który]], [[jaki]], [[taki]] itp.).
==Deklinacja==
Przymiotniki odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje: w liczbie pojedynczej - męski, żeński i nijaki, w liczbie mnogiej - męskoosobowy i niemęskoosobowy. Niektóre z nich się stopniują.
Przymiotniki, podobnie jak rzeczowniki, liczebniki i odmienne zaimki, deklinują się, czyli odmieniają się przez przypadki. Formy mianownika i wołacza przymiotników są zawsze takie same. Formy rodzaju męskiego, określające rzeczowniki osobowe, mają taki sam biernik i dopełniacz w obu liczbach, określające rzeczowniki żywotne mają w liczbie pojedynczej biernik taki sam jak dopełniacz, w liczbie mnogiej: biernik równy mianownikowy, a te określające rzeczowniki nieżywotne - w obu liczbach biernik równy mianownikowi. Na tej podstawie niektórzy językoznawcy wyróżniają w języku polskim nie jeden rodzaj męski, a trzy: męskoosobowy, męskozwierzęcy i męskorzeczowy.
W słownikach zwyczajowo podaje się jako formę hasłową przymiotnika mianownik liczby pojedynczej rodzaju męskiego, jednak w większości przypadków zamiana na inny rodzaj jest regularna i bardzo prosta.
Wszystkie przymiotniki w rodzaju męskim kończą się na litery -i lub -y. Odmiana imiesłowów oraz liczebników porządkowych jest analogiczna.
Przymiotniki kończące się na -i tworzą formę mianownika rodzaju męskoosobowego ze zmianami:
* -gi → -dzy (drogi → drodzy)
* -ki → -cy (wielki → wielcy)
oraz formę rodzaju żeńskiego:
* -gi → -ga w mianowniku oraz → gą w narzędniku
* -ki → -ka w mianowniku oraz → ką w narzędniku
{| class="wikitable" style="empty-cells: show; border: solid 1px;border-collapse:collapse;text-align:center;" border=1
!Przypadek
!m
!f
!n
!lm m
!lm nm
|-
!M, W
|~i<br />''lwi'', ''wielki'', ''drogi''
|~ia/~a<br />''lwia'', ''wielka'', ''droga''
|~ie<br />''lwie'', ''wielkie'', ''drogie''
|~i/~y<br />''lwi'', ''wielcy'', ''drodzy''
|~ie<br />''lwie'', ''wielkie'', ''drogie''
|-
!D
|~iego<br />''lwiego'', ''wielkiego'', ''drogiego''
|~iej<br />''lwiej'', ''wielkiej'', ''drogiej''
|~iego<br />''lwiego'', ''wielkiego'', ''drogiego''
|~ich<br />''lwich'', ''wielkich'', ''drogich''
|~ich<br />''lwich'', ''wielkich'', ''drogich''
|-
!pzdjcozopc-iouozicpopizouj ,ljsndkjjapsdpjosj
|~iemu<br />''lwiemu'', ''wielkiemu'', ''drogiemu''
|~oauiyfiudo
!B
|~iego<br />''lwiego'', ''wielkiego'', ''drogiego''
|~ią<br />''lwią'', ''wielką'', ''drogą''
|~ie<br />''lwie'', ''wielkie'', ''drogie''
|~ich<br />''lwich'', ''wielkich'', ''drogich''
|~ie<br />''lwie'', ''wielkie'', ''drogie''
|-
!N
|~im<br />''lwim'', ''wielkim'', ''drogim''
|~ią/~ą<br />''lwią'', ''wielką'', ''drogą''
|~im<br />''lwim'', ''wielkim'', ''drogim''
|~imi<br />''lwimi'', ''wielkimi'', ''drogimi''
|~imi<br />''lwimi'', ''wielkimi'', ''drogimi''
|-
!Ms
|~im<br />''lwim'', ''wielkim'', ''drogim''
|~iej<br />''lwiej'', ''wielkiej'', ''drogiej''
|~im<br />''lwim'', ''wielkim'', ''drogim''
|~ich<br />''lwich'', ''wielkich'', ''drogich''
|~ich<br />''lwich'', ''wielkich'', ''drogich''
|}
Przymiotniki kończące się na -y mają nieregularną formę mianownika rodzaju męskoosobowego. Zachodzą zmiany:
* r → rz (stary → starzy, mądry → mądrzy)
* s → ś (żałosny → żałośni)
* końcówka -ty → -ci (popielaty → popielaci)
* końcówka -ły → -li (biały → biali)
* końcówka -ny → -ni w imiesłowach (czytany → czytani)
Czasem w temacie następuje wymiana o → e, szczególnie w imiesłowach biernych (wesoły → weseli, robiony → robieni).
{| class="wikitable" style="empty-cells: show; border: solid 1px;border-collapse:collapse;text-align:center;" border=1
!Przypadek
!m
!f
!n
!lm m
!lm nm
|-
!M, W
|~y<br />''chory'', ''martwy''
|~a<br />''chora'', ''martwa''
|~e<br />''chore'', ''martwe''
|~y/~i<br />''chorzy'', ''martwi''
|~e<br />''chore'', ''martwe''
|-
!D
|~ego<br />''chorego'', ''martwego''
|~ej<br />''chorej'', ''martwej''
|~ego<br />''chorego'', ''martwego''
|~ych<br />''chorych'', ''martwych''
|~ych<br />''chorych'', ''martwych''
|-
!C
|~emu<br />''choremu'', ''martwemu''
|~ej<br />''chorej'', ''martwej''
|~emu<br />''choremu'', ''martwemu''
|~ym<br />''chorym'', ''martwym''
|~ym<br />''chorym'', ''martwym''
|-
!B
|~ego/~y<br />''chorego'', ''martwego''
|~ą<br />''chorą'', ''martwą''
|~e/~y<br />''chore'', ''martwe''
|~ych<br />''chorych'', ''martwych''
|~e<br />''chore'', ''martwe''
|-
!N
|~ym<br />''chorym'', ''martwym''
|~ą<br />''chorą'', ''martwą''
|~ym<br />''chorym'', ''martwym''
|~ymi<br />''chorymi'', ''martwymi''
|~ymi<br />''chorymi'', ''martwymi''
|-
!Ms
|~ym<br />''chorym'', ''martwym''
|~ej<br />''chorej'', ''martwej''
|~ym<br />''chorym'', ''martwym''
|~ych<br />''chorych'', ''martwych''
|~ych<br />''chorych'', ''martwych''
|}
W wyrażeniach: "[[po polsku]]", "[[po francusku]]", "[[po niemiecku]]" itd.) występują przymiotniki w starej formie celownika, która była tworzona przez dodanie do tematu końcówki ''u''. Przykłady:
:Mówię po polsku, po francusku, po niemiecku, po angielsku itd. (nie: polsk<strike>iem</strike>u, francusk<strike>iem</strike>u, niemieck<strike>iem</strike>u, angielsk<strike>iem</strike>u itd.). Dzisiaj wyrażenia te są traktowane jako jeden wyraz: przysłówek.
Jeżeli w zwrocie użyto słowa "[[język]]" (np. "język polski"), celownik przyjmuje normalną formę:
:Przysłuchuję się mówionemu językowi '''angielskiemu'''.
Jeżeli język jest wyrażony rzeczownikiem ("[[suahili]]", "[[esperanto]]" itp.), powyższa reguła oczywiście nie jest stosowana.
== Stopniowanie przymiotników ==
Stopniowanie przymiotników umożliwia porównywanie natężenia tej samej cechy. Przymiotniki tworzą formy stopnia równego: ładny, wyższego: ładniejszy i najwyższego: najładniejszy.
Wyróżnia się trzy typy stopniowania: regularne, nieregularne i opisowe.
STOPNIOWANIE REGULARNE
Stopień wyższy przymiotników tworzy się za pomocą końcówki - szy:
* -y → -szy (nowy → nowszy, młody → młodszy) (często towarzyszą temu oboczności w tematach):
** -ąc-y → -ęt-szy (gorący → gorętszy)
** -ad-y → -ed-szy (blady → bledszy)
** -ł-y → -l-szy (trwały → trwalszy, miły → milszy) z wyjątkami:
*** -iał-y → -iel-szy (biały → bielszy, śmiały → śmielszy)
*** -oł-y → -el-szy (wesoły → weselszy)
lub końcówki -ejszy:
*** -ł-y → -lej-szy (ciepły → cieplejszy)
** -n-y → -ni-ejszy (ciemny → ciemniejszy, kwaśny → kwaśniejszy, śmieszny → śmieszniejszy),
*** -sn-y → -śni-ejszy (jasny → jaśniejszy, ciasny → ciaśniejszy)
** -r-y → -rz-ejszy (mądry → mądrzejszy)
** -t-y → -ci-ejszy (żółty → żółciejszy)
** -w-y → -wi-ejszy (łatwy → łatwiejszy)
STOPNIOWANIE NIEREGULARNE
Niektóre przymiotniki tworzą nieregularne formy stopnia wyższego, por.:
{| class="wikitable" style="empty-cells: show; border: solid 1px;border-collapse:collapse;text-align:center;" border=1
!Przymiotnik
!Stopień wyższy
!Stopień najwyższy
|-
|dobry
|lepszy
|najlepszy
|-
|zły
|gorszy
|najgorszy
|-
|duży
|większy
|największy
|-
|mały
|mniejszy
|najmniejszy
|}
STOPNIOWANIE OPISOWE
Niektóre przymiotniki tworzą stopień wyższy za pomocą słowa "[[bardzo|bardziej]]" i formy stopnia równego. Możliwe jest również stopniowanie w ten sposób przymiotników, które tworzą stopień wyższy regularnie albo nieregularnie. Na przykład: nerwowy → bardziej nerwowy.
Stopień najwyższy tworzy się przez dodanie przedrostka "naj-" przed formą stopnia wyższego przymiotnika lub -- jeśli przymiotnik stopniuje się opisowo -- przez użycie zamiast słowa "bardziej" słowa "najbardziej".
Przymiotniki pochodzące od rzeczowników (np. drewniany, metalowy itp) nie tworzą stopnia wyższego i najwyższego. Nie stopniują się również imiesłowy, zaimki przymiotne ani liczebniki porządkowe.
==Tworzenie przysłówków==
Przysłówki odprzymiotnikowe tworzy się przez dodanie do tematu końcówki -o lub rzadziej -e, tj. poprzez odrzucenie końcówki (-i lub -y) i zastąpienie jej końcówką -o lub -e. Przykłady:
* szybki → szybko, jasny → jasno itd.
W przypadkach, gdy przymiotnik kończy się na -ry, przysłówek przyjmuje końcówkę -rze:
* dobry → dobrze, mądry → mądrze itd.
Wyjątki: zły → źle, trwały → trwale (ale śmiały → śmiało), stary → staro.
[[Aneks:Przysłówki w języku polskim|Więcej o przysłówkach]]
[[Kategoria:Gramatyka języka polskiego|P]]
| |||