gęba (język polski) edytuj

wymowa:
IPA[ˈɡɛ̃mba], AS[gmba], zjawiska fonetyczne: nazal.asynch. ę  ?/i
znaczenia:

rzeczownik, rodzaj żeński

(1.1) pot. anat. usta
(1.2) pot. twarz człowieka lub pysk zwierzęcia
(1.3) pot. osoba będąca na czyimś utrzymaniu, osoba do wykarmienia
(1.4) pot. niezgodny ze stanem faktycznym sposób, w jaki ktoś lub coś jest odbierane i oceniane; fałszywy wizerunek
odmiana:
(1.1-4)
przykłady:
(1.1) Z otwartą gębą wyglądamy niepoważnie.
(1.1) Sięgnęła do łyżnika, wzięła kopyść i w ogniu nią grzebać zaczęła, chłopaki gęby na nią porozdziawiały jako wrony (…)[1]
(1.2) (…) Cygan jako Cygan, czarny na gębie (…)[2]
(1.3) Ale ryb dla tylu gęb nie starczy (…)[3]
(1.4) Nie ma ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę, a przed człowiekiem schronić się można jedynie w objęcia innego człowieka[4].
(1.4) (…) Właśnie wtedy dziennikarze, nie do końca zasłużenie, przyprawili mi gębę rozrabiaki, która przylgnęła do mnie na dobre i towarzyszyła mi przez długie lata[5].
składnia:
kolokacje:
(1.1) stulić / zamknąć / rozdziawić / otworzyć gębę • z papierosem / petem w gębie
(1.2) uśmiechnięta / roześmiana gęba • blady / czerwony / rumiany na gębie • bić / dać / lać po gębie • dostać / oberwać po gębie
(1.3) gęba do wykarmienia / wyżywienia
(1.4) (jakaś) gęba przylgnęła / przyrosła do kogoś
synonimy:
(1.1) pot. kopara, usta
(1.2) pysk, morda, ryj
(1.4) wizerunek
antonimy:
hiperonimy:
(1.1) część ciała
(1.2) część ciała
(1.3) człowiek, osoba
hiponimy:
holonimy:
meronimy:
wyrazy pokrewne:
rzecz. gębacz m, pragęba ż
zdrobn. gębusia ż
przym. gębowy
związki frazeologiczne:
całą gębądorobić gębę / przyprawić gębędrzeć gębęgęba jak u Tatara dupagęba się nie zamykamieć gębę od ucha do uchamieć niewyparzoną gębęmocny w gębiena gębęnie mieć co do gęby włożyćnie otwieraj gęby, bo ci mucha wpadnienie puścić pary z gębyniebo w gębie / miód w gębierobić z gęby cholewęśmiać się całą gębątrzymać gębę na kłódkęwycierać sobie gębęwyskoczyć z gębązapomnieć języka w gębie
etymologia:
prasł. *gǫba
uwagi:
W dawnej polszczyźnie wyraz gęba nie był nacechowany emocjonalnie, był neutralnym określeniem otworu znajdującego się między nosem a podbródkiem[6].
tłumaczenia:
źródła:
  1. Maria Konopnicka, Maryśka.
  2. Maria Konopnicka, Dziady.
  3. Henryk Sienkiewicz, Potop, t. V, rozdz. VIII.
  4. Witold Gombrowicz, Ferdydurke, 1937
  5. Michał Strąkow, Życie na maksa. Autobiografia, Wydawnictwo Insignis, 2018, ISBN 9788365743978
  6. Halina Kurkowska, O zmianach znaczeń wyrazów, „Poradnik Językowy” z. 3, 1949, s. 14.