czesać (język polski) edytuj

 
kobieta czesze (1.1) włosy
wymowa:
IPA[ˈʧ̑ɛsaʨ̑], ASesać] ?/i
znaczenia:

czasownik przechodni

(1.1) fryz. układać, wygładzać (włosy, sierść itp.) za pomocą grzebienia lub szczotki
(1.2) fryz. robić komuś fryzurę poprzez ondulowanie, układanie, tapirowanie, lakierowanie itp.
(1.3) włók. oddzielać włókno lnu lub konopi od paździerzy przy użyciu szczotki
(1.4) pot. kontrolować, sprawdzać, wprowadzać porządki[1]
(1.5) pot. przeszukiwać[2]
(1.6) pot. zdobywać rynek[1]
(1.7) pot. pić, zwykle alkohol[2]

czasownik nieprzechodni

(2.1) pot. o alkoholu i narkotykach: działać zgodnie z przeznaczeniem, powodować stan odurzenia[2]

czasownik zwrotny czesać się

(3.1) układać sobie włosy przy pomocy grzebienia lub szczotki
(3.2) poddawać swoje włosy zabiegom, najczęściej w salonie fryzjerskim
(3.3) pot. nosić jakąś fryzurę
odmiana:
(1.1) koniugacja IX
przykłady:
(1.2) Kryśka zawsze świetnie wygląda. Nie wiesz, kto czesze?
(1.5) Nurkowie od dwóch godzin czesali rzekę w poszukiwaniu ciała.
(3.1) Czesz się, Jerzy, jak należy! (J. Brzechwa: Grzebień i szczotka)
(3.2) Kryśka zawsze świetnie wygląda. Nie wiesz, u kogo ona się czesze?
składnia:
(1.1) czesać +B., nie czesać +D.
kolokacje:
(1.1) czesać dziecko/psa/…
(1.4) czesać kogoś • czesać spuściznę po kimś
(3.3) czesać na jeża
synonimy:
(1.2) fryzować
(1.3) sczesywać, wyczesywać
(1.5) przeczesywać
(2.1) kopać
(3.1) fryzować się
antonimy:
hiperonimy:
hiponimy:
(1.1) szczotkować
holonimy:
meronimy:
wyrazy pokrewne:
rzecz. czesadło n, czesacz m, czesaczka ż, uczesanie n, czesanie n, podczesywanie n, poczesanie n, przeczesywanie n, przeczesanie n, rozczesywanie n, rozczesanie n, wyczesywanie n, wyczesanie n, sczesywanie n, sczesanie n, czesanka ż
czas. uczesać dk., poczesywać ndk., poczesać dk., przeczesywać ndk., przeczesać dk., rozczesywać ndk., rozczesać dk., wyczesywać ndk., wyczesać dk., sczesywać ndk., sczesać dk.
przym. czesankowy
związki frazeologiczne:
czesać kasęczesać książkiczesać się na topielicęczesać się z czoła
etymologia:
prasł. *česatipierwotnie drapać, skrobać; potem wyrównywać, wygładzać (zwłaszcza włosy) i rwać, drzeć, wydzierać, zrywać (owoce), na północy także wtórnie ciąć, obcinać oraz biec, iść szybko, a to od rdzenia praindoeur. *kes-drapać, skrobać[3]
por. czes. česat, scs. чєсати, słc. česať, słń. česati i st.rus. чєсати (od tego ros. чесать oraz ukr. чесати)
uwagi:
tłumaczenia:
źródła:
  1. 1,0 1,1 Barbara Magierowa, Antoni Kroh, Prywatny leksykon współczesnej polszczyzny, cz. 4, Sądecka Oficyna Wydawnicza Wojewódzkiego Ośrodka Kultury, Nowy Sącz 1995–1997, ISBN 83-85753-11-7, s. 365.
  2. 2,0 2,1 2,2 Hasło „I czesać” w: Maciej Czeszewski, Słownik polszczyzny potocznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, ISBN 83-01-14631-1, ISBN 978-83-01-14631-3, s. 62.
  3. Hasło „česati” w: Słownik prasłowiański, red. Franciszek Sławski, t. II, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1974-2001, ISBN 83-04-00464-X, s. 172-173.