Wikisłownik

cebula

Podobna pisownia Podobna pisownia: cëbùla • čebula

cebula (język polski) edytuj

 
cebule (1.1)
 
cebule (1.2)
 
cebule (1.3)
 
cebula (1.4)
 
cebula (1.5)
wymowa:
​?/i ​?/i IPA: [ʦ̑ɛˈbula], AS: [cebula]
znaczenia:

rzeczownik, rodzaj żeński

(1.1) bot. pot. cebula jadalna, Allium cepa L.[1], roślina warzywna z rodzaju czosnkowatych o jadalnych podziemnych pędach i zielonych rurkowatych liściach; zob. też cebula zwyczajna w Wikipedii
(1.2) spoż. kulin. jarzyna z cebuli (1.1)
(1.3) bot. część rośliny, przekształcony podziemny pęd o funkcji spichrzowej i przetrwalnikowej; zob. też cebula (botanika) w Wikipedii
(1.4) archit. przedmiot (zwłaszcza kopuła budynku) przypominający kształtem cebulę (1.2)[2]
(1.5) pot. żart. staroświecki zegarek kieszonkowy, najczęściej z dewizką
(1.6) bot. zob. cebula morska
(1.7) zob. cebula naprężeń[3]
(1.8) slang. przestęp. miotacz gazowy[4]
(1.9) slang. przestęp. kiełbasa[4]
(1.10) slang. przestęp. oko[4]
(1.11) gw. roślina ozdobna[4]
(1.12) gw. przen. chłopak[4]
(1.13) gw. przen. głupiec[4]
(1.14) pot. duża dziura w odzieży na kolanie, łokciu lub pięcie[5]
odmiana:
(1.1-14)
 
przypadekliczba pojedynczaliczba mnoga
mianownikcebulacebule
dopełniaczcebulicebul / cebuli[6]
celownikcebulicebulom
biernikcebulęcebule
narzędnikcebulącebulami
miejscownikcebulicebulach
wołaczcebulocebule
przykłady:
(1.2) Drobno posiekaną cebulę usmażyć na złoty kolor.
(1.3) Chciałabym posadzić cebule tulipanów na działce.
(1.4) W oddali widać było cebule cerkwi.
(1.5) Wuj wyjął z kieszonki zegarek, wielką cebulę na złotym łańcuszku.
składnia:
kolokacje:
(1.2) kroić / smażyć / zeszklić cebulę
(1.3) cebula tulipana / lilii / hiacynta / …
(1.4) cebule cerkwi
(1.14) latać z gołą cebulą[5] • mieć cebulę[5]
synonimy:
(1.1) st.pol. cybula[7]
(1.2) st.pol. cybula[7]
antonimy:
hiperonimy:
(1.2) warzywo cebulowe[8]
(1.5) zegarek
hiponimy:
(1.2) cebula czerniakowska[9], cebula kutnowska[9], cebula rawska[9], cebula sochaczewska[9], cebula warszawska[9], cebula wolska[9], cebula żytawska[9]; dymka, kartoflanka[10], szalotka
holonimy:
meronimy:
wyrazy pokrewne:
rzecz. cebulak[11], cebularka[12] ż, cebularz m, cebulica[2] ż, cebulina[13], cebulnica[2], cebulnik[2] m, cebulowa ż, cebulówka[2] ż, Cebulówka ż, cybulak[12] m, cybulus[2] m; st.pol. cebułka[2]
zdrobn. cebulka ż
przym. cebulaty[12], cebulasty, cebulkowaty, cebulkowy, cebulowaty, cebulny[2], cebulowy
związki frazeologiczne:
brzydzić się jak Żyd cebulą • cebula jak w Bełżycach • cebule sprzedają[3] • cebulę jeść[12] • dorodny jak cebula z Korczewia • gdyby nie cebule i banie, to by zdechli urzędowianie • głupi jak cebula[12] • ja o cebuli, ty o czosnku[12] • oczy cebulą natrzeć[12] • oczy jak cebule[12] • skubać cebulę[5] / sprzedawać cebulę[5] • trącić cebulą[12] • ubierać się na cebulę[3] / ubierać się jak cebula[3] • wlazł na gruszkę, trząsł pietruszkę, a cebula leciała • wsadzić cebulę[5] / wsadzić sobie cebulę[5] / zasadzić cebulę[5] / zasadzić sobie cebulę[5] • z cebuli płakać[12]
etymologia:
(1.1-2) śwn. Zibelle, Zebulle, niem. Zwiebel[14] < łac. caepula[15][12] < łac. caepa[7]
(1.3-5) od (1.1-2)
(1.7-8) od (1.2), od podobieństwa kształtu[2]
uwagi:
(1.1-2) Słowo notowane w polszczyźnie od XV wieku[7].
(1.3) zobacz też: Indeks:Polski - Botanika
tłumaczenia:
źródła:
  1. ↑   Hasło „Allium cepa” w: Wikispecies – otwarty, wolny katalog gatunków, Wikimedia.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Renata Marciniak-Firadza, Cebula, Cybulin, Cybulski, czyli co wspólnego ma nazwisko Cybulski z cebulą, „Acta Universitatis Lodziensis”, „Folia Linguistica” nr 52/2, 2017, s. 13.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Renata Marciniak-Firadza, Cebula, Cybulin, Cybulski, czyli co wspólnego ma nazwisko Cybulski z cebulą, „Acta Universitatis Lodziensis”, „Folia Linguistica” nr 52/2, 2017, s. 14.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Renata Marciniak-Firadza, Cebula, Cybulin, Cybulski, czyli co wspólnego ma nazwisko Cybulski z cebulą, „Acta Universitatis Lodziensis”, „Folia Linguistica” nr 52/2, 2017, s. 15.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 Renata Marciniak-Firadza, Cebula, Cybulin, Cybulski, czyli co wspólnego ma nazwisko Cybulski z cebulą, „Acta Universitatis Lodziensis”, „Folia Linguistica” nr 52/2, 2017, s. 17.
  6. ↑ Zygmunt Saloni, Marcin Woliński, Robert Wołosz, Włodzimierz Gruszczyński, Danuta Skowrońska, Słownik gramatyczny języka polskiego na płycie CD, Warszawa 2012, ISBN 978-83-927277-2-9.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Renata Marciniak-Firadza, Cebula, Cybulin, Cybulski, czyli co wspólnego ma nazwisko Cybulski z cebulą, „Acta Universitatis Lodziensis”, „Folia Linguistica” nr 52/2, 2017, s. 11.
  8. ↑ Zofia Dobrakowska-Kopecka, Kazimiera Pyszkowska, Warzywa z mojego ogródka, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1987, s. 106.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 Zofia Dobrakowska-Kopecka, Kazimiera Pyszkowska, Warzywa z mojego ogródka, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1987, s. 110.
  10. ↑ Zofia Dobrakowska-Kopecka, Kazimiera Pyszkowska, Warzywa z mojego ogródka, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1987, s. 111.
  11. ↑ Renata Marciniak-Firadza, Cebula, Cybulin, Cybulski, czyli co wspólnego ma nazwisko Cybulski z cebulą, „Acta Universitatis Lodziensis”, „Folia Linguistica” nr 52/2, 2017, s. 19.
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 Renata Marciniak-Firadza, Cebula, Cybulin, Cybulski, czyli co wspólnego ma nazwisko Cybulski z cebulą, „Acta Universitatis Lodziensis”, „Folia Linguistica” nr 52/2, 2017, s. .
  13. ↑ Renata Marciniak-Firadza, Cebula, Cybulin, Cybulski, czyli co wspólnego ma nazwisko Cybulski z cebulą, „Acta Universitatis Lodziensis”, „Folia Linguistica” nr 52/2, 2017, s. 12, 13.
  14. ↑ Słownik zapożyczeń niemieckich w polszczyźnie, red. Marek Łaziński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, ISBN 978-83-01-15588-9, s. 43.
  15. ↑ Danuta Buttler, Halina Satkiewicz, Język i my, wydanie I, WSiP, Warszawa 1990, s. 35.
Źródło: „https://pl.wiktionary.org/w/index.php?title=cebula&oldid=8284139”