Indeks:Polski - Gwara sądecka
Słownictwo nie jest jednolite. Niniejszy słowniczek jest zbiorem słówek, używanych w rejonie Nowego Sącza, Limanowej, Gorlic, Łącka, Krynicy, Krakowa, Jaślisk, Bukowska, Krosna, Jasła oraz Sanoka.
A edytuj
B edytuj
- babka – małe, kwadratowe kowadło
- baciarka – randka
- baciarzyć – iść na zabawę, imprezę
- badziewie – dziadostwo
- bajzel – nieporządek, rozgardiasz
- bambuch – brzuch, zwłaszcza duży
- balia – miednica
- bania – głębia rzeczna, także balia, wanna
- bardzi – bardziej
- basz – bardzo
- bazarowy – tandetny, kiepskiej jakości
- bazia – stonoga pospolita
- bejdok – głupiec
- bejcelos – arcygłupiec
- bety – prześcieradła, pidżamy, ubrania
- bez – przez
- blacha – dawny piec z blaszaną płytą na górze; piec na blasze
- blasok – sklep gospodarczy
- bluj – grzyb trujący
- borscyk – barszcz
- bojcyć – mówić głupoty, plotkować
- bojki – plotki, pomówienia
- bojcor – plotkarz
- bojcora – plotkara
- borgować – kupować na kreskę
- bradura - komora w piecu kaflowym do wyrastania chleba utrzymywania temperatury potraw
- bratrura – elektryczny piekarnik, prodiż, pierwotnie komora w piecu kaflowym do wyrastania ciasta na chleb, na Kaszubach jest bratnik, (z niem. braten + Ruhre)
- brusić – mleć w żarnach
- Bryjów – Stary Sącz
- buc – cham
- buceć – płakać
- bunior – głębia rzeczna
- bydloncie – cielak
- bzdura – kłamstwo, fałsz
C edytuj
- chać – dom, mieszkanie
- charmider – huk, zamieszanie, hałas
- chichrać sie – śmiać się
- chlyw – bałagan
- chłodocek, chodocek – chłopczyk
- chłodok, chodok – chłopak
- chłopek – pion szachowy
- chłopy – mężczyźni
- chołpa – dom
- chrobol – owad
- chrust – faworki
- chryja – brzydka twarz, gęba; ale chryja → ale awantura
- chyrlok – chorowity człowiek
- chyroć, chyrloć – kaszleć
- choć co – byle co
- ciaparajda – nieudacznik
- ciskać – rzucać
- ciugnik – traktor
- ciupać – rąbać, pot. szybko dokądś jechać
- ciutki – troszkę
- ckliwić – łaskotać
- ckliwki – łaskotki
- coby – żeby
- corny – czarny
- cosik – coś, co nieco
- cudok – dziwak
- cudować – robić głupie rzeczy
- cumelek – smoczek dla dziecka
- cwortek – czwartek
- czy – trzy
- cycok – młode prosię
- cygon – kłamca
- cygonica – kłamczucha
- cygonić – kłamać
- czyiści – trzydzieści
- cyngiel – przycisk
- czynoście – trzynaście
- cyrkulorka – piła do drewna
- cyrnice, czernice – jeżyny
- cyrpok – podbierak na ryby
- cyrwa – kier, czerwień
- cza – trzeba
- cześnie – czereśnie
D edytuj
- dej ze – daj!
- dojonty – złośliwy
- doktor – lekarz
- dozarty – naprzykajacy się, dokuczliwy,uciążliwy
- druślok – cedzak
- drynda – motorower
- durnowaty – durny
- durok – dureń, idiota
- dutki – pieniądze
- dygłotki – wstrząsy, dreszcze
- dwajścia – dwadzieścia
- dwo – dwa
- Dziawes – obraźliwie o Cyganie
- kaj – gdzie
- dziecka – dzieci
- dziesik – gdzieś
- dziewiońć – dziewięć
- dzioł – szczyt, wierzchołek wzniesienia
- dziopa – dziewczyna
- dziurgać – plątać
- dzwonek – karo w kartach
- dźwiyrze – drzwi (zawsze dźwięczne "rz", podobnie jak m.in. śląskie i mazowieckie)
E edytuj
F edytuj
G edytuj
- galasić – gnieść, miażdżyć, mieszać
- galasiorka – prosta młockarnia nie oddzielająca słomy i plew od ziarna
- gira – stopa
- Giresy - nogi w dresach
- glizda – dżdżownica
- godać – mówić
- godoć – mówić (gmina Bukowsko)
- godejcie – mówcie (gmina Bukowsko)
- gnot – noga
- god – wąż, żmija
- gorunc, goronc – upał
- gościeniec – droga
- grajok – adapter, magnetofon
- groń – góra
- grot – stara maszyna
- grule – ziemniaki niem grund lehne
- grzebyk – grzebień, szczotka do włosów
- gudzia – świnia, brudas
- gumjoki – buty na deszcz
- gumofilce – buty na deszcz
- guzdrolić sie guzdrać sie - robić coś powoli
H edytuj
- hajnok, hań – tam
- hajzer – bałagan
- halastra – banda
- Hanes – Ślązak
- hara – wódka z ziemniaków
- harować – ciężko pracować
- hawok, haw – tutaj, tu (blisko, przeciwieństwo hajnok)
- Hawrana – Skoda
- Hawranki – Słowacy
- hebel – strug
- hetki – daleko
- hloć – pić alkohol
- ho? – co?
- haśtuk – łańcuszek, obroża
- hulać – szaleć, tańczyć
- hulacka – zabawa
I edytuj
J edytuj
- jabcok – nalewka jabłkowa
- jajeśnicka – jajecznica
- jaźwiec – borsuk
- jaźwić się – drzeć się
- jedon – jeden
- jedynoście – jedenaście
- jarzyny – warzywa
- jo – ja
- jojcorz – żartownik
- jojcyć – narzekać
- jojkło – jajko
- jozgłot – huk
- jazgot – hałas
- jazgotać – drzeć się
- jupa – kurtka dżinsowa
- juchcić – palić, palić się intensywnie
- jopek – walet
K edytuj
- kabaryna – furgonetka, samochód policji
- bańdzioch – duży brzuch
- kajzerka – bułka (w poznańskiem jest Keizer Franz Butterbrödchen)
- kalapatka – packa na muchy
- kamrat – przyjaciel
- kamyrdol – kamień
- kanciok – Fiat 125p
- kapuza - kaptur
- kara – element wozu drabinniastego, składała się z osi, dwóch kół i dyszle, dwie kary związane ze sobą tworzyły podwozie
- karnąć się – przejechać się np. rowerem
- kartofel – ziemniak
- kasoć – podwijać
- kaslik – szafka nocna
- kaszlok – Fiat 126p
- kawalyrka – młodzi mężczyźni
- kice – gęste włosy
- kichawa – nos
- kiela – ile
- kiele, kielce – zęby
- kielić się – szczerzyć zęby
- kierbce – buty
- kifor – nos
- kijok – patyk
- kinol – nos
- klamoty – sprzęt domowy
- klapyta – packa na muchy
- klepać – prostować ostrze kosy na babce przy pomocy młotka
- klopsy/klops – (=sznycel)/kotlet mielony, gotowany
- kłociuba/kociuba – pogrzebacz
- kłolucha – kolczyki
- knys – bat, kij
- koconki – ogonki truskawek
- koj – gdzie
- kolaska, krytka – wózek na dwóch kółkach (do pchania lub ciągnięcia przez człowieka)
- kłopoce – stare buty
- kopocka – kopaczka
- kopiaty – pełny (gmina Bukowsko)
- korpiyl – brukiew, burak
- korzec – stonoga
- krajc – trefl (w kartach)
- krucafuks – przekleństwo w rodzaju: cholera, lub kurde
- krzesno – chrzestna
- krzesny – chrzestny
- krypy – ciężkie buty
- ftórysik – któryś
- kudły – włosy
- kufajka – kamizelka
- kukać – podglądać
- kum – teść (gmina Bukowsko)
- kunic – koniczyna
- kurze stopki – pierwiosnki
- kusa - twarz
- kufa – twarz
L edytuj
- lace – biegnie, (gmina Bukowsko)
- lebiodka – korba
- legnąć se – położyć się
- legutko – lekko
- letko – lekko (gmina Bukowsko)
- lewus – krętacz, oszust
- leźć – iść
- lica – lejce (gmina Bukowsko)
- liska – lis
- lon, lonik – zawleczka
- lura – słabo zaparzona kawa, herbata
- luśnia – element wozu drabinniastego, podpórka drabiny przymocowana do kary lub kołowrotu
- luwa – ulewa, gradobicie
- lytra – element wozu drabinniastego, podpórka drabiny przymocowywana do osi koła
Ł edytuj
- łajza – włóczęga, obdartus, łamaga
- łepetyna – głowa
- łój – "Bolek, Ty łoju" - człowiek leniwy
- łokulory – okulary
- Łonckówka – wódka z Łącka
- łong – las nad rzeką
- łostrewka – stojak na siano
- łosimdziesiut – osiemdziesiąt
- łosimnoście – osiemnaście
- łosiem – osiem
- łyskać – błyskać, np. Sie łysko, idzie burzo
M edytuj
- maciupinka – odrobina
- macher – krętacz, kombinator
- machlojki – oszustwo
- maciupko – maleńko
- magistrat – budynek rady miejskiej
- maje – mniszek lekarski
- mara – wstyd
- marać się – robić sobie wstyd
- maślany (rynek) – targ spożywczy
- matko krzesna – zwrot grzecznościowy dziecka np. do sąsiadki
- miodunki – przebiśniegi
- miśkorz – weterynarz specjalizujący się w kastracji trzody chlewnej
- miśkorzkie płortki – spodnie sztruksowe
- mjetła – miotła
- mjosto – miasto
- mlycorz – mleczarz
- mlykło – mleko
- młotur – motocykl
- młucka – mielenie
- młódka – młoda dziewczyna
- mńyj – mniej
- Moja – żona, narzeczona, dziewczyna
- Mores – Cygan sądecki
- moronie – kluski z tartych ziemniaków odciskanych przez płótno
- Mój – mąż, narzeczony, chłopak
- myjok – ściereczka
- myra - chorowity człowiek
- mysza – mysz
- myśliwka – polowanie
N edytuj
- nacharatać – dużo zrobić, (gmina Bukowsko)
- na sermater, na serfajku – źle wykonana praca, okolicznościowy "przerywnik", w powieści Przygody Dobrego Wojaka Szwejka, główny bohater nuci sobie pod nosem „od Krakova vieje viater všicko idě na sermater”.
- na glanc – na błysk
- na obkoło – na około
- na polu, na pole – na zewnątrz
- nakastlik – szafka pokojowa
- naroz – nagle
- następ sie - przesuń się o krok
- na zaś - na przyszłość
- nimo – nie ma
- niek- niech
- no dy – no przecież
O edytuj
P edytuj
- paćpaciara – tanie wino
- paka – więzienie, rodzaj wozu konnego do przewozu sypkich materiałów, ziemniaków etc.
- pagorek – niewielka góra
- papiyr – kartka
- paryja – dolina strumienia, wąwóz; prawdopodobnie słowo pochodzenia wołoskiego, por. rum. pârâul – potok, strumień
- pastyrka – karabińczyk, także msza o północy w Boże Narodzenie
- pekaesiok – kierowca autobusu
- perfon - perfumy
- piejok – 1) śpiewak o kiepskim głosie; 2) gardło (najczęściej bolące, "Boli mnie piejok")
- piersze – najpierw (gmina Bukowsko)
- pierun – spryciarz
- pionć – pięć (liczebnik)
- piosek – piach
- pirścioń – pierścionek
- pisoć sie – nazywać się
- pitolić – kłamać
- pjyrwy – najpierw
- płopiuła – popielniczka
- portki – spodnie
- płotok – strumień
- płowrózek – lina
- podła – słaba (gmina Bukowsko)
- pokładoć – 1. orać pole; 2. odbywać stosunek płciowy
- pokozać – zrobić coś głupiego
- pole – podwórko
- pódź haw - idź tam (tryb rozkazujący)
- pódze haw s tela - idź stąd
- pomału – wolno
- pondzić – spieszyć się
- popiółka – popielniczka
- popod – pod
- popuscoć – luzować
- pastuch – drut z przepływającym małym prądem (zazwyczaj ogradza się pastwiska)
- późni – później
- pukanka – zabawa w chowanego
- pumagier – robotnik, pomocnik
- prasnąć – uderzyć
- prasulec – deska do prasowania
- pront – stalowy słupek
- przezucie – obuwie na zmianę (gmina Bukowsko)
- przeż – ale przecież
- przody – przedtem (przysłówek), (gmina Bukowsko)
- przyzelić – przypalić, zwłaszcza ubranie
- psik – grzyb niejadalny
- psikać – kichać
- putnia – nos (rubasznie)
R edytuj
- racuchy – placki na cieście naleśnikowym, z pokrajanymi jabłkami
- rapa, graba – dłoń
- rajoki – polne jabłka
- ronta – renta, też emerytura
- roz – raz
- rożen – zajazd, bar
- równia – dolina rzeki
- Rusnak – człowiek pochodzenia łemkowskiego
- Ruś – wsie i osady łemkowskie (rusińskie)
- ruta – niedojrzały owoc
- rychtować – przygotowywać
- ryktować – naprawiać
- rynek – centum miasta
S edytuj
- sagón – czajnik (długie o)
- se – sobie
- sekator – przecinak
- siekać – kopać
- sień – przedpokój
- skiała – piesek
- skiałceć – piszczeć jak mały piesek
- sklepowa – ekspedientka
- skrabaka – podwórkowa miotła
- skuceć – żalić się, narzekać
- skurzok – piłka
- skut – kuglarz, manipulant, kombinator
- smaki – ochota na picie alkoholu
- smerk – świerk
- smrokca się - ściemnia się
- Sonc – Nowy Sącz
- spindrać – wspinać się
- spłoziroć – przyglądać się
- spodzień – eleganckie spodnie
- sporzy – szybciej
- spyra – słonina
- stenkać – jęczeć
- straśnie – bardzo
- struzyk – nożyk do obierania
- styrmać – wspinać się, robić nieporządek, rozrzucać
- suma – gł. msza w niedzielę
- suśnia – sosna
- syr – ser
- syry – śmierdzące stopy
- syrwotka – kwaśne mleko
- Swoja – żona, narzeczona
- Swój – mąż, narzeczony
- szaflik – pudło na zboże
- szajs – zbędne przedmioty
- szczypica – skorek
- szczypka – drewno opałowe
- szkut – brzdąc
- szlif – przejażdżka samochodem
- sznycel – kotlet mielony, smażony
- Szwab – Niemiec (narodowość)
Ś edytuj
- ślałf – wąż ogrodowy
- ślamazora – flegmatyk, niezguła
- ślamowanie – czyszczenie jelit na kiełbasy
- ślimocyć się – płakać
- ślizgawica – gołoledź
- ślypja – oczy
- śnycelka – kotlet mielony
- śoflik – misa
- śpiki – dzieci, smarkacze
- śpitol – szpital
- śtańgla – palik, rodzaj łomu do wybijania dziur w ziemi, np. w celu okopania ostrewki
- śtychówka – szpadel
- śtyrdziści – czterdzieści
- śtyrnoście – czternaście
- śtyry – cztery
- śufla – łopatka
- śiyc – kosić
- śiyckornia – kosiarka, dawniej urządzenie do robienia sieczki na paszę
- śwarny – sprytny, zwinny
- świyrzyzna - domowe wyroby z wieprzowiny
- świynconka – wielkanocny żurek z kiełbasą, chrzanem i jajkiem na syrwotce
- śwogier – szwagier
T edytuj
U edytuj
W edytuj
- w cas – wcześnie
- waserwaga – poziomica
- warce – jest wart, (gmina Bukowsko)
- wartować – być wart czegoś, (gmina Bukowsko)
- warśtot – zakład usługowy, firma
- wartki – szybki
- warzycha – drewniana łyżka
- werdepy – nierówna powierzchnia
- weka – długa bułka pszenna
- weznuńć – wziąć
- wiela – ile
- wiertać – wiercić
- wihajster – uchwyt
- winkiel – róg
- wino – pik (w kartach)
- winowaty – winny
- wiracha – cwaniak
- wjechowe – czas świętowania i odpoczynku po pracy
- wjoncy – więcej
- wjyrch – szczyt góry
- włuoka – kobieta lekkich obyczajów
- włucyć – bronować pole
- wnetki – niedługo (gmina Bukowsko)
- Woldzwagen – samochód marki Volkswagen
- wongiel – węgiel
- wonglorka – węglarka
- wontka – wędka
- wyryć – wywrócić się
- wycyrklować – wyrównać (gmina Bukowsko)
- wyganiocka – packa na muchy
- wypucoć – wypłukać
- wypucowony – czysty
- wyrcyć - wystawać
- wyrzęda – rozrabiaka
- wyrzondy – rozróby
- wyzymoć – wykręcić (pranie)
- wyzonić – ożenić się
Z edytuj
- zabalajdany – pijany
- zacirka – kluski z mlekiem, również z kwaśnym
- zadziorny – butny, porywczy
- zadziurgać – zaplątać
- zajęcza kapusta – szczaw
- zapartek – nieświeże jajko
- zapasywać – wkładać za pas
- zapaść – wąwóz
- zasinać – zasypiać
- zastępować – przeszkadzać
- zastrugaczka – temperówka
- zawdziać - założyć
- zawjyroć – zamykać
- zdymiońć – zdjąć
- zdymka – pęcherz
- zelić – źle się czuć
- Zielone Świontki – św. MB Zielnej
- zimjoki – ziemniaki
- ziorać – patrzeć się
- zryć – jeść
- zur – żurek
- zwyndzić - ukraść
- zygoć – drażnić
- zyndyca – niegrzeczna dziewczynka
- zyrtka – trzepak
- żyrny – łakomy
- źrały – dojrzały (gmina Bukowsko)
Charakterystyczne zwroty edytuj
- A mie zeli → Ale mnie suszy (chce mi się pić)
- A sie zaniesło → Zbiera się na deszcz
- Ale zacino → Ale ulewa
- Ani nie godej! → Niemożliwe! Nawet mi nie mów!
- Ani się zakabaciło, ślątwa idzie! → Zachmurzyło się, idzie deszcz.
- Bedzie! → Może być. Wystarczy.
- Chołpa spoć! → Do domu! Do spania!
- Co to to to takie? → No i co to ma być?
- Cosik sie mi zdo… → Wydaje mi się, że...
- Dawać (puszczać) cynka → dawać sygnał na telefon komórkowy
- Dzie bedzies sed (jechoł) jak leje? → Czemu tak wcześnie idziesz (jedziesz)?
- E! Dzie ta! → Ależ skąd!
- Eno! → Ale dlaczego?
- galicyjskie dziecko – o brudnym, zaniedbanym dziecku
- Idze idze → Daj spokój!
- Jak cie prasno, to ino roz! → upomnienie, groźba, także Bo zobaczysz!
- Jaka mara! → Ale głupio wyszło
- jechać do Mjosta → jechać do Dukli
- jechać na szlifa → jeździć samochodem, bez określonego celu
- kijem wortos, kijaś wort → Zasługujesz na karę (w odniesieniu do dziecka)
- Kiś ta pierun (dziod, dziadzi)! – przekleństwo wyrażające zdziwienie
- kto inszy → ktoś inny
- Który tam kolejorz? → Kto trzyma kieliszek z wódką? (Na Sądecczyźnie wódkę pije się z jednego kieliszka)
- Łazić po chołpach na bojki → włóczyć się i plotkować
- Łod kogoś ty jes → kto jest twoim ojcem, z jakiego domu pochodzisz
- Mi sie widzi… → Uważam, że…
- Mom smaki. → Mam ochotę się napić wódki
- na pole → na dwór
- No dyć ci mówię. → Przecież ci już powiedziałem.
- Pieronem! → Szybko! Raz dwa!
- Po kjego corta! – zwrot, w rodzaju po jaką cholerę itp.
- Pódźno → Chodź tutaj
- Pójde het! → Pójdę sobie.
- Słuchej sie chodok → Coś jak "posłuchaj..." podczas udzielania rady lub objaśniania czegoś
- Sypi śniegjom. → Ale śnieżyca
- To jo jus leco. → To ja już jadę (idę)do domu
- Tom (toś) pokozoł – zwrot, używany w sytuacjach, gdy nie odniesiono oczekiwanych skutków
- w dyrdy… – w pośpiechu, od dyrdać – potrząsać częścią ciała
- wjechoć w buroki – wypaść z drogi
- W kuso? → Chcesz dostać?
- wej że… – zwrot, rozpoczynający prośbę lub polecenie
- wy – zwrot grzecznościowy do osób starszych, szanowanych, gości itp.
- za wcasu – Za wcześnie, Za szybko itp.
- zajechała kawalerka – określenie, odnoszące się do młodych chłopaków, odwiedzających dziewczyny
- Żem sech chcioł! → Tak chciałem.
- Po co tysto? → Po co, w jakim celu?
(do góry strony)
zobacz też: Gwara sądecka w Wikipedii.