Indeks:Polski - Gwara lwowska
Gwara lwowska – gwara regionalna języka polskiego używana przez mieszkańców Lwowa. Współcześnie często mylona z tzw. bałakiem lwowskich baciarów, czyli gwarą uliczną, bardzo jednak do niej zbliżoną.
A
edytuj
B
edytuj- baciar – łobuz
- badyl – chwast (ukr. badyllia)
- bajbus – niemowlę, osesek
- bajer – kłamstwo
- bajgiel – obwarzanek lub bułka (jid.)
- bajrysz – lok
- bajstruk – bękart
- bajtlować – okłamywać
- bajtoła – leń
- bajura – kałuża, błoto (ukr. "баюра")
- balikać – mówić (zwłaszcza gwarą) – por. bałakać
- balon – piłka gumowa
- bałabuch – ciastko drożdżowe
- bałagula – furman
- bałak – rozmowa, gadka
- bałakać – mówić (zwłaszcza gwarą) – por. balikać (ukr. "balakaty")
- bałamkać się – chwiać się
- bałwatuńcio – pieszcz. bałwan
- bandzioch – duży brzuch
- baniaczek – kapelusz, melonik
- bańka – bombka choinkowa
- barabola – ziemniak, kartofel (ukr. "бараболя")
- batiarnia – por. baciar
- batiarówka – czapka batiara, cyklistówka lub pedałówka
- bażaję – chcieć
- bebechi – wnętrzności (ukr. "бебехи")
- belbas – grubas
- bełtać – mącić, mieszać (ukr. bowtaty)
- beretka – beret (ukr.)
- besztać – wymawiać komu
- biedołach – biedak (ukr. bidołacha)
- bina – rodzaj pieczywa (podobnego do bagietki)
- binia – dziewczyna
- bisowaty – narwany
- blatować – załagodzić (ros.)?
- blatrura – por. bratrura
- bongu – spirytus
- bratrura albo blatrura, w skrócie rura – piekarnik, piec (niem. regionalne Bratrohr lub jid.)
- brechnia – brednia (ukr.)
- browar – piwo
- brusowaty – nieokrzesany
- buchacz – złodziej
- buchnąć – ukraść
- budny – zwykły (ukr. budnij)
- bulba – ziemniak (ukr.)
- bulka – bańka mydlana, pęcherzyk powietrza (ukr.)
- buńdziurzyć się – dąsać się
- burmyło – nieokrzesaniec
- buśko – bocian (ukr. бусько)
- buzynka – owoc bzu (ukr. бузина)
- być blat – milczeć (ros.)?
C
edytuj- cent – pieniądz
- cepaka – cham
- chabal – adorator
- chabanina – mięso
- chabazie – kwiaty, bukiet
- chabaż – zielsko, chwasty
- chablina – flaczaste mięso
- chajder – cheder
- chałupa – (w znaczeniu: mieszkanie, dom) (ukr.)
- chamać, szamać – jeść
- chapnąć – chwycić (ukr. chapaty, chapnuty)
- charkać się – kłócić się
- chatrak – konfident
- chatranka – obława policyjna
- chira – wódka
- chirny – pijany
- chirus – pijak
- chirzyć – pić wódkę
- chyćkać – kołysać
- chyra – kołtun
- ciuchrać – grać na instrumencie
- ciumać – całować (ukr. ciomaty)
- ciumać – całować się
- cwajer – dwója (ocena szkolna) (niem. zwei)
- cwajkiepełe – mądry człowiek (jid. kiepełe – głowa)
- cwancyger – moneta dwudziestohalerzowa (niem. Zwanziger)
- cwikier – okulary (niem. Zwicker)
- cyferblat – twarz (niem. Zifferblatt)
- cymbergaj – gra szkolna
- cymes – coś bardzo dobrego lub smacznego (jid.)
- cyngiel – dwója (ocena szkolna)
- czerepacha – mętny typ (ukr. 'żółw')
- czuchrać się – czochrać się
- czuć – słyszeć (ukr.)
Ć
edytujD
edytuj- dachówka – kuchenka
- debra – wertepy (jid.?)
- dętek – melonik
- doobkoła – dookoła
- drancie – stara odzież
- dranciny – lichy, zły
- drapak – zmywak do naczyń
- drymbajło – stary grat
- drypcia – stara kobieta
- duć – dmuchać (ukr.)
- durch, durś – na wylot
- durszlak – cedzak (niem. Durchschlag)
- dziakować – dawać pieniądze
- dziamdziać – jeść powoli
- dziaukać – pyskować (ukr. dziawkaty)
- dziunia – dziewczyna
- dzyga – bąk (ukr.)
F
edytuj- facka – uderzenie, zwłaszcza w nos
- fafrać – bełkotać
- fafulasty – podtuczony
- fafuły – pełne policzki
- falować – iść
- famuła – rodzina
- fana – chorągiew (niem. Fahne)
- farfocle – strzępy, drobiny
- fasować – dostać coś, załatwić coś sobie
- fecy – onuce, skarpety
- fertig – gotowe (niem. fertig)
- fifak – człowiek sprytny
- fisy – nogi (niem. Füße)
- folga – odwilż
- forant – na wszelki wypadek
- forikować – atakować
- forteklapa – fortepian
- front – pierwsze miejsce (niem. Front)
- frygać – jeść
- funiasty – nadęty
- funio – zarozumialec
- furdygarnia – więzienie
- furkać – dmuchać
- furt – wciąż
- fyrniak – perkaty nos
G
edytuj- galanty – elegancki
- garkotłuk – gosposia
- gibirować się – należeć się
- gielajza – kufel (niem. Geleise)
- gieltować się – wynosić się ponad innych
- glans – połysk (niem. Glanz)
- głuchman – głuchy
- gnieciuch – ciasto drożdżowe
- gnot – dziecko
- gnypek – tępy nóż (niem.)
- gongil – katar, wydzielina z nosa
- graba – ręka
- grajcar – pieniądz (austr. Kreuzer)
- grajfnąć – ukraść (niem.)
- gudz – węzeł sznurowadła (ukr.)
- gufrować – marszczyć
- gwer – karabin (niem. Gewehr – broń)
H
edytuj- haczyk – pogrzebacz
- hadiuga – złośliwiec
- hadra – kłótliwa baba (niem. hadern)
- hajcer – palacz (pomocnik maszynisty) (niem. heizen)
- hajcować – palić (np. w piecu) (niem. heizen)
- hajcownia – parowóz (niem. heizen)
- hajda – wynocha! won!
- hajdać się – kołysać się (ukr. "gojdatysia")
- hajtać się – brać ślub
- hajtu – spacer (ukr.)
- halaburda, hałaburda – awantura, mieszanina
- halastra, hałastra – zbieranina
- halba, halbka – kufel (niem.)
- halka – kawka (ukr.)
- haltować – zatrzymać (niem. halt! – stój!)
- halukać – krzyczeć na kogoś
- Haman – brutal (hebr.)
- handełes – handlarz (jid., pogardliwie)
- handryczyć się – sprzeczać się, przekomarzać
- hara – wódka
- harap – pas
- haratać się – bić się
- harbuz – dynia
- hardyga – stary dom
- harmadla – szpilka do włosów
- harmider – zgiełk
- hawira – dom, mieszkanie
- hebes – głupiec (jid.)
- hebra – zbieranina
- hepać – karcić
- hołodryga – oberwaniec
- horpyna – ogromna kobieta
- hreczka – gryka, kasza gryczana (ukr.)
- hrunio – gbur
- hryć – głupiec
- hrymać – mocno uderzać
- hulać – chodzić, łazić (ukr. "hulaty")
- hurgotać – stukać
- hyckać – skakać
J
edytujK
edytuj- kaban – wieprz (ukr.), pogard. Ukrainiec
- kacap – głupiec (ukr.)
- kacaraba – kot
- kaczać się – toczyć się
- kaczan – głąb kapusty (ukr.)
- kalamacja – zamieszanie
- kalapitra – głowa
- kałabania – kałuża (ukr.)
- kałakunio – tępak
- kałapućkać – mieszać
- kaparzyć – źle robić, biedować
- kapcan – człowiek do niczego
- kapcylinder – kapelusz
- kapeluch – kapelusz (ukr. капелюх)
- karaba – kot
- karmenadel – kotlet
- katulać – toczyć coś okrągłego (ukr. "kotulaty")
- kawuncia – kawa
- kibelek – garnuszek (niem. Kübel)
- kidać – rzucać (ukr. кидати)
- kiel – kapusta włoska (wł.)
- kiepełe – głowa (jid. קעפּעלע)
- kikać – patrzeć
- kimać – spać
- kindrus – łobuziak, urwis (niem. Kinder)
- kinol – nos
- kireja – płaszcz
- kirzyć – pić
- kitka – kotek (ukr. кіт)
- klapać – trzepać
- klempa – zła kobieta
- kłapaczka – usta
- kławaki – zęby
- knajać – jechać, biec, łazić
- kociuba – szufla, przyrząd do wygarniania węgla z pieca (ukr.)
- kociurbaty – małego wzrostu
- kocmołuch – brudas
- kojdym – odważny (jid. קודם)
- kolegówna– koleżanka
- kolędować – wydziwiać
- kołotuszka – urządzenie kuchenne do mieszania, mątewka (ukr.)
- kołtunić się – żenić się
- kopystka, kopyść – drewniana łyżka (ukr.)
- koromesło – nosidło na wodę (ukr.)
- kostorbaty – o nierównej powierzchni (ukr.)
- kostumacha – wielka kość (ukr.)
- krawczyni – krawcowa (ukr.)
- kręcić gitarę – fantazjować
- krys – kapelusz lub inne nakrycie głowy (ros. крыша – dach, ukr. криси – rondo kapelusza)
- krzyżbanty – krzyże
- kucza – mały ciemny pokój
- kuczki – żydowskie święto
- kula – noga
- kumać – rozumieć
- kustumachi – kości (ukr.)
- kutać – zwijać
- kutia – pszenica z makiem i miodem (ukr.)
- kwargiel – serek wiejski (niem. Quargel)
L
edytujŁ
edytujM
edytuj- maćkać – babrać się
- maćko – brzuch
- magulać – bić
- magulanka – bójka
- makagigi – słodycze (pers.)
- makitra – makutra (ukr.) lub głowa
- makohon – wałek drewniany służący do tarcia maku w makutrze (ukr.)
- makówka – głowa
- makutra – ceramiczna miska, wewnątrz rowkowana do ucierania maku
- małanka – młoda dziewczyna
- małpiszon – małpa (także przen.)
- mamcia – miła starsza pani
- manele – drobiazgi (jid.)
- mantel – płaszcz (niem. Mantel)
- mantyłepa – wstrętna małpa
- masny – tłusty (czes.)
- maścić – bić
- mazak – twarz
- mazepa – brzydka kobieta
- mecyja – specjał (jid.)
- megać – uciekać
- mentykaptus – pomyleniec (łac.)
- meszty – półbuty damskie, kapcie (ukr.)
- miglanc – spryciarz
- mikrus – malec
- miszkulancja – mieszanina
- miszunk – bójka (niem. Missgunst)
- mogiłki – cmentarz
- moniak – drobny pieniądz, moneta
- mordownia – knajpa
- motorowy – motorniczy
- mudio – mruk
- mulik – murarz
- murga – cham
- murmyło – ponurak
- mykiecić – mylić
- myszygine, myszigene – wariat (jid.)
- mytka – szmata, plotkara (jid.)
N
edytuj- na blank – bez płaszcza (niem. blank – pusty)
- na chal pal – w pośpiechu
- na links – na gapę (niem. links – lewo)
- nachapać – nagromadzić
- nadać się – przydać się
- najsampierw – nasamprzód
- nakaslik, nakastlik – szafka nocna
- naobkoło – na około
- narandża – pomarańcza
- niezdały – do niczego (ukr.)
- niuńka – bezradny
- nykać – szukać
O
edytuj- oberchabka – łapówka
- odfastrygować się – odczepić się
- odknajać się – odczepić się
- oględnoć – obejrzeć (ukr.)
P
edytuj- pacałycha – zabawa
- pacan – głupiec (jid.)
- pachniarz – nos
- pacię – prosiak
- paciuk – świnia (ukr.)
- packa – uderzenie
- pała – głowa
- pampuch – pączek (ukr.)
- panowla! – zawołanie na kolegów, odpowiednik panowie!
- papendekiel – tektura
- parkan – kołnierzyk
- paszcza – usta
- paszczękować – dużo mówić
- pedały – nogi
- pełechaty – długowłosy
- pełechy – długie włosy
- perekicki – wywracanie koziołka (ukr.)
- perekińczyk – zdrajca(ukr.)
- perepałki – utarczki (ukr.)
- pieszki – pieszo (ukr.)
- pikuleta – buty
- pinda – niedorosła dziewczyna (hebr.)
- pipczyć – naciskać
- pitolko – mało poważny
- pluskwa – zwada
- pod chajrem – pod słowem honoru
- podfruwajka – podlotek
- podlizajło – lizus
- pokiwany – oszukany
- poligutko – powolutku
- polikier – policjant
- pomieszkanie – mieszkanie (ukr.)
- potyrajko – ten, którego się poniewiera
- potyrcze – negatywnie o kimś
- prażyć – gotować
- proch – kurz (ukr.)
- prynuka – zachęta (ukr.)
- przerastały – przerośnięty
- przyjaciółka – agrafka
- przyklajstrować – przylepić
- przylipka – piętka chleba
- przyszpilić – przypiąć
- przywabliwy – atrakcyjny, przystojny (ukr.)
- psyche – lustro
- putnia – wiadro
- pyćkać – źle pracować
- pyłychi – włosy
- pypka – smoczek (czes.)
R
edytuj- raderka – gumka do wycierania (niem. radieren – wymazywać)
- ragóżka – wycieraczka
- rajdać – długo rozmawiać
- rańsze – wcześniej (ukr.)
- rapaty – szorstki
- rączka – pióro (ukr. ручка)
- recht – racja (niem. Recht)
- rejwach – rozgardiasz (niem.)
- rikcug – odwrót (niem.)
- rozduć – rozdmuchać
- rozpałki – zapałki
- rukzak – plecak (niem. Rucksack)
- rura – piekarnik, piec, zob. bratrura (niem. Bratrohr)
- rychać – kaszleć
- rychtować – przygotować (niem. einrichten – ułożyć)
- ryćkać – kopać
- ryło – twarz (ukr.)
- rymunda – zła kobieta
- rynka – płaski lub niski garnek
- rynwa – rynna (ukr. ринва)
- rypać się – tłuc się
S
edytuj- sałamacha – mieszanina (ukr.)
- serdeczny – potężny (ukr.)
- setny – duży
- sicz – sitwa, grupa (ukr.)
- sinka – niebieska farba (ukr.)
- skałka – drobne drewienko, drzazga (ukr.)
- skikać – skakać (ukr.)
- skiła – pies
- skisły – skwaśniały (ukr.)
- słychać – czuć zapachy
- smarowóz – brudas
- smyknąć – popić sobie
- smytrać – kraść
- sobaczyć – wyzywać
- specyfinder – spryciarz
- spuchlak – grubas
- stopka – bezpiecznik
- strachoput – wystraszony (ukr.)
- studzinina – galareta z nóżek
- sumer – chleb
- syromudry – przemądrzały (ukr.)
- szac – piękny (niem. Schatz)
- szałaputa – bezmyślny
- szantrapa – niechlujna kobieta
- szapoklak – kapelusz (franc.)
- szaragi – wieszak na ubrania, ręczniki (niem. Schragen – stojak, skrzyżowane belki, kobyłka, kozioł)
- szczeznąć – zgubić się (ukr.)
- szczypka – drewno na rozpałki
- szepetlawy – sepleniący (ukr.)
- szkira – dziewczyna (ukr.)
- szkut – malec
- szkwarki – skwarki (ukr.)
- szlaban – ława do spania
- szmara – kobieta dostępna (jid.)
- szmondzia – niechlujna kobieta
- szmulać – chodzić
- szmulać – chodzić, łazić
- sznadaławy – zabiedzony
- szóstak – 10 groszy
- szpacirgang – spacer (niem. Spaziergang)
- szpanegla – pinezki
- szpanegli – pinezki
- szpanować – naciągać (niem. spannen)
- szparować – oszczędzać (niem. sparen)
- szperka – słonina (niem. Speck)
- szpicyfinder – spryciarz (o dziecku) (niem. spitzfindig)
- szpilać – grać (niem. spielen)
- szponder – boczek (ukr.)
- szportać – grzebać
- szprechać – mówić (niem. sprechen)
- szpurnąć – rzucić
- szpurt – szybki bieg
- szragi, szaragi – wieszak
- szrajbować – pisać (niem. schreiben)
- sztajfować – krochmalić (niem. steif)
- sztajgować – biegać (niem. steigen)
- sztajgować – iść szybko (niem.)
- sztajuwany – krochmalony (niem. steif)
- sztangil, sztangiel – rodzaj pieczywa (bułka na hot doga) (austr. Stangerl)
- sztaniety – spodnie (ukr.)
- sztany – spodnie (ukr.)
- sztraflik – pasek, rzemień
- szturkać – trącać (ukr.)
- szturpak – niedorozwinięty
- sztyblet, sztybulet – półbut na gumkę
- sztylać – kuleć
- sztymować – zgadzać się (niem. stimmen, zustimmen)
- szuber – zasuwa do komina (niem. schieben)
- szwarc – pasta do butów (niem. schwarz)
- szwendać się – chodzić tu i tam
- szwicować – ciężko pracować
- szwimki – kąpielówki (niem. schwimmen)
- szwydryga – szewc
- szypytlawy – sepleniący (ukr. szepeliawy)
Ś
edytujT
edytuj- ta – charakterystyczna partykuła nawiązująca np. Ta co ty mówisz
- takoj – jednak (ukr.)
- tałapać się – pluskać się
- tamowaty – małomówny
- tarabanić się – iść ciężko
- tarapet – parapet
- tarko – tarka
- taskać – nieść
- tatko – tato
- telepać się – trząść się
- tłuk – służąca
- tłumić się – tłuc się
- troczek – tasiemka
- trymbulka – szczypiorek
- trymudka – komoda
- trymutka – szafa trzydrzwiowa z lustrem
- tryndać się – przenosić się
- tryngeld – napiwek (niem. trinken – pić i Geld – pieniądze Trinkgeld)
- tumanić – okłamywać
- turbować się – martwić się
- turgać, targać – dźwigać
- tycować – żartować
- tyrpać – potrząsać
U
edytujW
edytuj- w te i we wte – tam i z powrotem
- wacha – warta
- wander – wędrówka (niem. wandern)
- wańtuch – brzuch
- waserwaga – poziomnica (niem. Wasserwaage)
- waserycia – woda (niem. Wasser)
- wazonek – doniczka (ukr.)
- wciągle – wciąż, ciągle
- wcinać – jeść
- wensa – wąsy
- wereta – płótno
- winkiel, winkil – narożnik, róg (niem. Winkel)
- wprzódy – naprzód
- wszystka – zaszewka
- wtrajać – jeść dużo
- wtryniać komu co – zmuszać kogoś do przyjęcia czegoś
- wyginiasty – zgrabny
- wyrywać – uciekać
Z
edytuj- za drągiem – za rogatką, szlabanem
- za frajer – za darmo (niem. frei)
- za pod kolki – pod rękę
- za pod paszki – pod pachę
- zabezdurno – za darmo (ros.)
- zabudźko – zapominalski (ukr.)
- zachamanić – ukraść
- zadekować – skryć się
- zagudzać – zaplątać
- zahałom – razem (ukr.)
- zahumenie – przedmieście
- zaiwaniać – kraść
- zakim – za nim
- zakryszka – włoszczyzna
- zalewajko – kłamczuch
- zamalować – uderzyć
- zaprażka – zasmażka
- zapychać – iść, jechać
- zarękawek – mufka
- zaszpilić – zapiąć
- zaszportnąć – potknąć (ukr.)
- zawałoka – przybłęda
- zawdy – zawsze (staropol.) (ukr. zawżdy)
- zaziapać – zarzucić urok
- zdybać kogo – znaleźć
- zdybać się – spotkać się
- zelepuchy – niedojrzałe owoce
- zerkało – lustro (ukr.)
- zicher – na pewno (niem. sicher)
- ziorać – patrzeć
- zirkowaty – zezowaty
- znać – wiedzieć
- zolić – bić
- zwurdzić się – skwaśnieć
Źródła
edytuj- Zofia Kurzowa, Polszczyzna Lwowa i Kresów Południowo–Wschodnich do 1939 roku
- Ryszard Ruszel, Wesoła gwara lwowska