Aneks:Język polski - zaimki

Spis treści aneksu | Język polski | Indeks:Hasła w języku polskim

Zaimki (łac. pronomen) służą do zastępowania innych części mowy, dzięki czemu unika się nieprzyjemnych powtórzeń wyrazów oraz skraca wypowiedź, bez utraty jej treści. Użycie zaimka ma sens jedynie wtedy, gdy wiadomo, jaki wyraz zastępuje użyty zaimek.

Choć słowo „zaimki” sugeruje, że służą one tylko do zastępowania rzeczowników („imion”), zaimki zastępują również wiele innych części mowy.

Rodzaj użytego zaimka i sposób jego odmiany zależą od zastępowanej części mowy.

Zaimki rzeczowne

edytuj

Zaimkami rzeczownymi zastępuje się rzeczowniki. Zaimki osobowe – podobnie jak rzeczowniki – ulegają deklinacji:

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
1. os. 2. os. 3. os. 1. os. 2. os. 3. os.
m f n m nm
M., W. ja ty on ona ono my wy oni one
D. mnie / mię ciebie / cię jego / go / niego / -ń jej / niej jego / go / niego nas was ich / nich
C. mnie / mi tobie / ci jemu / mu / niemu jej / niej jemu / mu / niemu nam wam im / nim
B. mnie / mię ciebie / cię jego / go / niego / -ń ją / nią je / nie nas was ich / nich je / nie
N. mną tobą nim nią nim nami wami nimi
Ms. mnie tobie nim niej nim nas was nich

Formy „mi”, „mię”, „cię”, „ci”, „go”, „mu” to tzw. formy enklityczne (krótkie), które tworzą zestrój akcentowy (mają wspólny akcent) z wyrazem, z którym się łączą. Mogą one wystąpić tylko w pozycji nieakcentowanej w zdaniu (dlatego nie używamy ich ani na początku, ani na końcu zdania). Formy „niego”, „niemu”, „niej” – w odróżnieniu od form „jego”, „jemu”, „jej” – występują tylko po przyimkach, np. „Na niego patrzę.” ale: „Jego widzę.”. Forma „mię” jest obecnie przestarzała. Forma „-ń” to krótka forma poprzyimkowa – tylko rodzaju męskiego. Piszemy ją zawsze łącznie z przyimkiem, np. „doń”, „zeń”, „nań”.

W języku polskim nie używa się w funkcji podmiotu zaimków 1. i 2. osoby, chyba że chcemy wyraźnie podkreślić, że to te osoby wykonują wyrażoną w zdaniu czynność. W innym wypadku zaimek pomijamy, gdyż to samo znaczenie wyraża końcówka czasownika (orzeczenia zdania). Przykład:

Napisałem książkę.

zamiast

Ja napisałem książkę.

Zaimki dzierżawcze

edytuj

Zaimki dzierżawcze (lub: dzierżawne) służą do zastąpienia wyrazu określającego posiadacza czegoś i odmieniają się jak przymiotniki. Analogicznie jak przymiotnik, zaimek zmienia się w zależności od rodzaju gramatycznego wyrazu, który następuje po nim.

1. osobie liczby pojedynczej odpowiada zaimek „mój”, 2. – „twój”, 3. – „jego” i „jej”, 1. osobie liczby mnogiej – „nasz”, 2. – „wasz”, 3. – „ich”. Dodatkowo, stosowany jest zaimek „swój”, który zastępuje każdy z poprzednich zaimków, jeżeli przedmiot posiadania należy do podmiotu. Zaimka „swój” nie używa się tylko wtedy, gdy w zdaniu akcent pada na określenie właściciela przedmiotu. Przykłady:

To jest mój pies.

W tym zdaniu podmiotem jest słowo „to”, stąd użyto zaimka „mój”.

(Ja) karmię swojego psa.

Tutaj podmiotem jest „ja”, pies należy do podmiotu, stąd jedyną poprawną formą jest „swój”.

(Ja) karmię nie mojego psa, a twojego.

Tutaj mówiący chce podkreślić, do kogo należą psy i używa zaimków „mój” i „twój”.

Zaimek „niczyj” mówi, że przedmiot nie ma właściciela, zaś „czyjś” – że ma, ale jest on nieistotny lub nieznany.

Do pytania o właściciela służy zaimek pytajnyczyj”.

mój, twój, swój

edytuj
Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m nm
M., W. mój, twój, swój moja/ma, twoja/twa, swoja/swa moje/me, twoje/twe, swoje/swe moi, twoi, swoi moje/me, twoje/twe, swoje/swe
D. mojego/mego, twojego/twego, swojego/swego mojej/mej, twojej/twej, swojej/swej mojego/mego, twojego/twego, swojego/swego moich/mych, twoich/twych, swoich/swych
C. mojemu/memu, twojemu/twemu, swojemu/swemu mojej/mej, twojej/twej, swojej/swej mojemu/memu, twojemu/twemu, swojemu/swemu moim/mym, twoim/twym, swoim/swym
B.1 mojego/mego, twojego/twego, swojego/swego moją/mą, twoją/twą, swoją/swą moje/me, twoje/twe, swoje/swe moich/mych, twoich/twych, swoich/swych moje/me, twoje/twe, swoje/swe
N. moim/mym, twoim/twym, swoim/swym moją/mą, twoją/twą, swoją/swą moim/mym, twoim/twym, swoim/swym moimi/mymi, twoimi/twymi, swoimi/swymi
Ms. moim/mym, twoim/twym, swoim/swym mojej/mej, twojej/twej, swojej/swej moim/mym, twoim/twym, swoim/swym moich/mych, twoich/twych, swoich/swych

Krótsze formy (po ukośniku „/”) mają charakter książkowy, nie są raczej używane w języku potocznym.

¹) dla rzeczowników nieżywotnych w rodzaju męskim forma biernika przyjmuje postać taką samą jak mianownika (w tabeli odmiana dotyczy rzeczowników żywotnych, dla których B=D). Pozostałe rodzaje są bez zmian

nasz, wasz

edytuj
Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m nm
M., W. nasz, wasz nasza, wasza nasze, wasze nasi, wasi nasze, wasze
D. naszego, waszego naszej, waszej naszego, waszego naszych, waszych
C. naszemu, waszemu naszej, waszej naszemu, waszemu naszym, waszym
B.1 naszego, waszego naszą, waszą nasze, wasze naszych, waszych nasze, wasze
N. naszym, waszym naszą, waszą naszym, waszym naszymi, waszymi
Ms. naszym, waszym naszej, waszej naszym, waszym naszych, waszych

¹) dla rzeczowników nieżywotnych w rodzaju męskim forma biernika przyjmuje postać taką samą jak mianownika (w tabeli odmiana dotyczy rzeczowników żywotnych, dla których B=D). Pozostałe rodzaje są bez zmian

jego, jej, ich

edytuj

Te zaimki się nie odmieniają.

czyj, czyjś, czyjkolwiek, niczyj

edytuj
Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m nm
M., W. czyj, niczyj czyja, niczyja czyje, niczyje czyi, niczyi czyje, niczyje
D. czyjego, niczyjego czyjej, niczyjej czyjego, niczyjego czyich, niczyich
C. czyjemu, niczyjemu czyjej, niczyjej czyjemu, niczyjemu czyim, niczyim
B.1 czyjego, niczyjego czyją, niczyją czyje, niczyje czyich, niczyich czyje, niczyje
N. czyim, niczyim czyją, niczyją czyim, niczyim czyimi, niczyimi
Ms. czyim, niczyim czyjej, niczyjej czyim, niczyim czyich, niczyich

Zaimki „czyjś” i „czyjkolwiek” odmieniają się tak samo, jak „czyj” z tą różnicą, że zawsze na końcu należy dodać -ś (czyjś, czyjeś, czyjegoś, czyjemuś itd.) lub -kolwiek (czyjkolwiek, czyjemukolwiek itd.)

¹) dla rzeczowników nieżywotnych w rodzaju męskim forma biernika przyjmuje postać taką samą jak mianownika (w tabeli odmiana dotyczy rzeczowników żywotnych, dla których B=D). Pozostałe rodzaje są bez zmian

Zaimki zwrotne

edytuj

Zaimki zwrotne w połączeniu z czasownikami służą do wyrażenia, że podmiot wykonał czynność na samym sobie. W języku polskim występują zaimki zwrotne: „się”, „siebie”, „sobie” oraz również zaliczany przez niektórych językoznawców zaimek zwrotno-dzierżawczy „swój” (omówiony w części Zaimki dzierżawcze). Każdy z tych zaimków odpowiada zaimkom osobowym, których nie należy używać, gdy podmiotem i dopełnieniem jest ta sama osoba lub rzecz. zobacz też: Omówienie czasowników w języku polskim.

się (siebie)

edytuj
Przypadek
M. – brak –
D. siebie / się
C. sobie
B. siebie / się
N. sobą
Ms. sobie

Zaimek zwrotny „się” („siebie”, „sobie”, „sobą”, „sobie”) łączy się z czasownikami przechodnimi. Długa forma „siebie” jest używana, gdy na zaimek położony jest nacisk wypowiedzi; w pozostałych wypadkach używa się krótkiej formy „się”.

Zaimek „się”, gdy określa podmiot będący w liczbie mnogiej, może oznaczać, że każdy element podmiotu wykonał czynność sam i sam doświadczył jego skutków, lub że każdy z elementów wykonał czynność na każdym innym elemencie podmiotu. Jeżeli zachodzi potrzeba rozróżnienia tych dwóch wypadków, należy uzupełnić wypowiedź o słowa „samego”, „samych” w pierwszym przypadku, lub „nawzajem”, „jeden drugiego” w drugim. Z reguły należy również ewentualnie zmienić „się” na „siebie”. Porównajmy przykłady:

Zosia i Kasia myją się / siebie.

Z tego zdania może wynikać:

  1. Zosia myje Zosię i Kasia myje Kasię
  2. Zosia myje Kasię, a Kasia myje Zosię.

W pierwszym przypadku, zdanie można poprawić:

Zosia i Kasia myją siebie same.

A w drugim:

Zosia i Kasia myją siebie nawzajem (jedna drugą).

Niektóre czasowniki występują tylko ze słówkiem „się” (są to tzw. czasowniki zwrotne). Nie jest to jednak zaimek zwrotny, tylko homonimiczna (równokształtna) z nim cząstka czasownika. Przykłady czasowników zwrotnych:

bać się, troszczyć się, kłócić się

Z takimi czasownikami po położeniu nacisku nie zastępuje się „się” przez „siebie”, a dodaje na końcu zaimek „siebie” lub konstrukcję „siebie samego / samych / nawzajem”:

bać się siebie (samego / nawzajem), troszczyć się o siebie (samego / nawzajem)

Znaczenie niektórych czasowników może być zupełnie inne, gdy są użyte z zaimkiem. Przykłady:

stawać się

Zaimek „się” służy również do tworzenia form bezosobowych, łączy się z czasownikiem w 3. osobie liczby pojedynczej, rodzaju nijaki. Takie zdanie można przekształcić przez użycie wyrazów: „należy”, „można”:

W tej firmie przychodzi się do pracy na 8 rano.W tej firmie należy przychodzić do pracy na 8 rano.

Zaimek „sobie” odpowiada zaimkom „się” i „siebie” z tym, że łączy się z czasownikami rządzącymi celownikiem i miejscownikiem. Stosuje się analogiczne konstrukcje z wyrazami „samym”, „nawzajem” itd. Przykłady:

Kupiłem sobie pomarańcze.
Asia i Basia kupiły sobie pomarańcze.

lub:

Asia i Basia kupiły pomarańcze sobie samym. (Asia kupiła dla siebie i Basia dla siebie)
Asia i Basia kupiły pomarańcze sobie nawzajem. (Asia kupiła Basi, a Basia – Asi)

W dwóch ostatnich zdaniach bardziej poprawne jest umieszczenie dopełnienia bliższego (części w bierniku) przed dopełnieniem dalszym (części w celowniku). W pierwszych dwóch przykładach lepiej jest postąpić odwrotnie.

Zaimki określone (wskazujące)

edytuj

Zaimki określone (lub inaczej: wskazujące) odnoszą się do znanych już z kontekstu pojęć lub ich cech.

ten, ta, to, ci, te; tamten, tamta, tamto, tamci, tamte; ów, owa, owo, owi, owe

edytuj

Zaimki „ten”, „ta”, „to”, „ci” oraz „te”, pełniące funkcje przymiotników, są używane do określenia samego przedmiotu (lub osoby), kiedy chce się wyróżnić jeden z nich z pewnego zbioru przedmiotów, lub położyć większy nacisk niż przy używaniu samego zaimka osobowego.

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m nm
M., W. ten ta to ci te
D. tego tej tego tych
C. temu tej temu tym
B.1 tego to tych te
N. tym tym tymi
Ms. tym tej tym tych

Zaimki „tamten”, „tamta”, „tamto”, „tamci” oraz „tamte” pełnią zbliżoną funkcję, ale służą do określania przedmiotów, osób lub pojęć znajdujących się w jakimś sensie dalej od mówiącego. Odmiana tych zaimków jest analogiczna, jak zaimków poprzednich: różnica polega na dodaniu do każdego z zaimków przedrostka „tam-” (tamtego, tamci, tamtych itd.) z wyjątkiem biernika lp rodzaju żeńskiego, gdzie dopuszczalna jest tylko forma tamtą:

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m nm
M., W. tamten tamta tamto tamci tamte
D. tamtego tamtej tamtego tamtych
C. tamtemu tamtej tamtemu tamtym
B.1 tamtego tamtą tamto tamtych tamte
N. tamtym tamtą tamtym tamtymi
Ms. tamtym tamtej tamtym tamtych

Zamiast zaimków takich jak „tamten” można użyć przestarzałej formy „ów”. Odmianę tego zaimka zawiera tabela:

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m nm
M., W. ów owa owo owi owe
D. owego owej owego owych
C. owemu owej owemu owym
B.1 owego ową owo owych owe
N. owym ową owym owymi
Ms. owym owej owym owych

¹) dla rzeczowników nieżywotnych w rodzaju męskim forma biernika przyjmuje postać taką samą jak mianownika (w tabeli odmiana dotyczy rzeczowników żywotnych, dla których B=D). Pozostałe rodzaje są bez zmian

taki, taka, takie, tacy, takie; tak

edytuj

Zaimki „taki”, „taka”, „takie”, „tacy” oraz „takie”, pełniące funkcje przymiotników, są używane do określenia cechy przedmiotu (lub osoby), która jest już znana z kontekstu. Nieodmienny zaimek „tak” pełni funkcje przysłówka.

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m nm
M., W. taki taka takie tacy takie
D. takiego takiej takiego takich
C. takiemu takiej takiemu takim
B.1 takiego taką takie takich takie
N. takim taką takim takimi
Ms. takim takiej takim takich

¹) dla rzeczowników nieżywotnych w rodzaju męskim forma biernika przyjmuje postać taką samą jak mianownika (w tabeli odmiana dotyczy rzeczowników żywotnych, dla których B=D). Pozostałe rodzaje są bez zmian

tu, tam, stąd, stamtąd, tędy, wtedy

edytuj

Te zaimki, pełniące funkcje przysłówków, określają znane miejsce lub kierunek („tu”, „tam”, „stąd”, „stamtąd”, „tędy”) lub czas („wtedy”). Wszystkie są nieodmienne.

Zaimki pytajne i względne

edytuj

Zaimki pytajne, używane podczas pytań, służą do wskazania interesującej cechy, przedmiotu itd. Zaimki względne, identyczne z zaimkami pytajnymi, używane są jako spójniki łączące zdania główne ze zdaniem podrzędnym i pełnią w zdaniu podrzędnym funkcję podmiotu. Zdanie podrzędne określa jeden z wyrazów (lub grupę wyrazów) użytą w zdaniu głównym.

kto, co

edytuj

Zaimek „kto” służy do określenia osoby, która jest podmiotem w pytaniu, lub którą określa zdanie podrzędne. Zaimek „co” służy do analogicznego określenia rzeczy, zwierzęcia, stanu i pojęć abstrakcyjnych. Te zaimki względne zwykle są używane na określenie zaimków wskazujących ze zdania głównego.

Te zaimki odmieniają się wyłącznie przez przypadki (bez wołacza) i niezależnie od kontekstu narzucają następującym po nich czasownikom trzecią osobę liczby pojedynczej i rodzaj męski („kto”) lub nijaki („co”).

Przypadek kto co
M.
D. kogo czego
C. komu czemu
B. kogo co
N. kim czym
Ms.

Przykłady:

Kto to zrobił? My.

Zaimek pytający, użyty w trzeciej osobie lp, mimo iż podmiotem w drugim zdaniu jest zaimek w 1 os. lm.

Ten, kto to napisał, odpowie za to!

Zaimek względny został użyty z zaimkiem wskazującym („ten”), nawet jeśli napisany tekst mógł być autorstwa kobiety.

Kogo dziś nie ma? Czego się spodziewałeś? Komu się przyglądasz? Kogo widzicie? O czym napisałeś swój artykuł?
Nie jestem pewny, kogo dziś nie ma. Chciałbym wiedzieć, o czym jest ten utwór. To, czego nie zrobisz dziś, możesz zrobić jutro.

Forma celownika zaimka „co” („czemu”) oraz zwrot „po co” również służą do zadawania pytań o przyczynę czynności i odpowiadają zwrotom „dlaczego”, „w jakim celu”, „z jakiej przyczyny”.

który, która, które, którzy

edytuj

Zaimek „który” służy do zadania pytania lub do określenia w zdaniu podrzędnym elementu (osoby, rzeczy, zwierzęcia, pojęcia itd.) z pewnej grupy elementów. Odpowiedź na pytanie „który” może być również wyrażona za pomocą liczebnika porządkowego lub przymiotnika. W niektórych sytuacjach może być stosowany zamiennie z zaimkami „kto” i „co”.

Dodatkowo, zaimek względny może być użyty w zdaniu podrzędnym, które rozwija treść ze zdania głównego.

Zaimek ten odmienia się przez przypadki, rodzaje i liczby.

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m nm
M., W. który która które którzy które
D. którego której którego których
C. któremu której któremu którym
B.1 którego którą które których które
N. którym którą którym którymi
Ms. którym której którym których

¹) dla rzeczowników nieżywotnych w rodzaju męskim forma biernika przyjmuje postać taką samą jak mianownika (w tabeli odmiana dotyczy rzeczowników żywotnych, dla których B=D). Pozostałe rodzaje są bez zmian

Przykłady:

Która dziewczyna chciała z tobą zatańczyć? Które komputery są zepsute? Którymi drzwiami wszedłeś?
Przyjechałem tym samym autobusem, którym jechałem wczoraj.

W tym zdaniu zaimek który jest użyty do stworzenia zdania podrzędnego, bezpośrednio określającego wyraz („autobus”) ze zdania głównego; do sprecyzowania, o który autobus chodzi.

Nauczyciel postawił pałkę dziecku, które nic nie umiało.

Tutaj zaimek jest użyty do rozwinięcia określenia rzeczownika „dziecko” i nie służy do wyróżnienia jednego dziecka z pewnej grupy dzieci.

jaki, jaka, jakie, jacy

edytuj

Zaimek „jaki” służy do zadania pytania lub do określenia w zdaniu podrzędnym cechę elementu (osoby, rzeczy, zwierzęcia, pojęcia itd.). Pytający oczekuje odpowiedzi wyrażonej przymiotnikiem lub wyrażeniem przymiotnikowym, ale w niektórych sytuacjach można użyć innych części mowy.

Zaimek ten odmienia się przez przypadki, osoby i liczby.

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m nm
M., W. jaki jaka jakie jacy jakie
D. jakiego jakiej jakiego jakich
C. jakiemu jakiej jakiemu jakim
B.1 jakiego jaką jakie jakich jakie
N. jakim jaką jakim jakimi
Ms. jakim jakiej jakim jakich

¹) dla rzeczowników nieżywotnych w rodzaju męskim forma biernika przyjmuje postać taką samą jak mianownika (w tabeli odmiana dotyczy rzeczowników żywotnych, dla których B=D). Pozostałe rodzaje są bez zmian

Przykłady:

Jaka jest twoja bluzka? (Moja bluzka jest czerwona). Nie wiem, jakiego koloru jest jej bluzka.
Jakim samochodem przyjechałeś? (czerwonym/szybkim/... ale również oplem/fiatem/...). Nie wiem, jaką on dostał ocenę (dostateczną/dobrą/wzorową/... ale również jedynkę/piątkę/...).

W mowie potocznej zaimek „jaki” może zastępować zaimek „który”:

Z jakim kolegą się dziś bawiłeś? (poprawna odpowiedź: z miłym/koleżeńskim/wysokim/blondynem/mańkutem/... ale potocznie można odpowiedzieć jak na zaimek „który”: z Piotrkiem/Grześkiem/...)

kiedy, gdzie, jak, którędy, skąd, dokąd, ile, czyj

edytuj

Te zaimki służą do określania czasu („kiedy”), miejsca („gdzie”), sposobu („jak”), drogi ruchu („którędy”), miejsca początku ruchu („skąd”), miejsca celu ruchu („dokąd”), liczności („ile”).

Odmiana zaimka „czyj” została podana w sekcji Zaimki dzierżawcze. Pozostałe zaimki są nieodmienne.

Przykłady:

Kiedy była bitwa pod Grunwaldem? Nie pamiętam, kiedy to napisałem.
Gdzie chcesz się ze mną spotkać? Właśnie sobie przypomniałem, gdzie to zostawiłem.
Jak spałeś? Nie wiem, jak to się pisze.
Którędy przyszliście? Zapomnieliśmy, którędy jechaliśmy.
Skąd oni pochodzą? Nie mówcie, że nie wiecie, skąd oni są!
Dokąd jedzie ten pociąg? Tylko maszynista wie, dokąd jedzie ten pociąg.
Ile masz pieniędzy? Nie wiem, ile razy ci już to mówiłam!
Czyje to jest? Nie wiem, czyj jest ten samochód.

Zaimki nieokreślone

edytuj

Zaimki nieokreślone powstają z zaimków pytających i względnych i służą do wyrażenia pewnego, niesprecyzowanego pojęcia (osoby, rzeczy itd.), które dla mówiącego nie ma znaczenia.

Wszystkie te zaimki powstają poprzez dodanie przyrostka „-ś” niezależnie od osoby i przypadka, np.

jakiś, jakichś, jakiegoś, czyjś, czyichś, czyjegoś, któraś, którymś, gdzieś, skądś, ileś itd.

Dla zaimków „który”, „jaki”, „kto”, „gdzie”, „skąd”, „dokąd”, „jak”, „kiedy” i „czyj” można utworzyć zaimek nieokreślony przez dodanie przyrostka „-kolwiek”:

czyjkolwiek, czyjegokolwiek, którakolwiek, którymkolwiek, jakiegokolwiek, gdziekolwiek, skądkolwiek, kiedykolwiek itd.

Tak utworzonym zaimkiem mówiący wyraża nie tylko obojętność co do dokładności miejsca, osoby, czasu, cechy itd., ale także podkreśla, że może być to dowolne miejsce, osoba itd.

Zaimki upowszechniające

edytuj

Zaimki upowszechniające służą do wyrażenia powszechności jakiejś cechy, obiektów, osób, rzeczy itp.

każdy, każda, każde; wszyscy, wszystkie

edytuj

Zaimek „każdy” określa jeden z elementów ze zbioru osób, zwierząt, rzeczy i pojęć abstrakcyjnych zaznaczając, że dowolny inny element tego zbioru spełnia tę sama zależność.

Zaimek ten występuje tylko w liczbie pojedynczej. W przypadku konieczności użycia liczby mnogiej, należy użyć zaimka „wszyscy” lub „wszystkie”, które zastępują jednocześnie całą grupę (zbiór) elementów.

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m nm
M., W. każdy każda każde wszyscy wszystkie
D. każdego każdej każdego wszystkich
C. każdemu każdej każdemu wszystkim
B.1 każdego każdą każde wszystkich wszystkie
N. każdym każdą każdym wszystkimi
Ms. każdym każdej każdym wszystkich

¹) dla rzeczowników nieżywotnych w rodzaju męskim forma biernika przyjmuje postać taką samą jak mianownika (w tabeli odmiana dotyczy rzeczowników żywotnych, dla których B=D). Pozostałe rodzaje są bez zmian

wszystko

edytuj

Zaimek „wszystko” jest używany do określenia każdej rzeczy lub pojęć abstrakcyjnych. Pełni funkcję rzeczownika rodzaju nijakiego w liczbie pojedynczej.

Przypadek wszystko
M.
D. wszystkiego
C. wszystkiemu
B. wszystko
N. wszystkim
Ms.

zawsze, wszędzie

edytuj

Zaimek „zawsze” jest używany do określenia całego przeciągu czasu, a zaimek „wszędzie” – do określenia wszystkich możliwych miejsc.

Zaimki przeczące

edytuj

Zaimki przeczące są używane do budowania zdań zaprzeczonych. Choć znaczenie zaimka jest już zaprzeczone, w języku polskim stosuje się podwójne zaprzeczenie, a więc przy użyciu pełnych zdań należy użyć jeszcze partykuły „nie”.

Przykłady:

Gdzie cię można zastać? Nigdzie.

Tutaj w odpowiedzi nie użyto zdania, więc zaimek nie może być zaprzeczony.

Gdzie cię można zastać? Niestety, ale nigdzie mnie nie zastaniesz.

Tutaj, ze względu na obecność orzeczenia, czasownik musi być zaprzeczony.

nikt, nic

edytuj

Zaimki „nikt” i „nic” odpowiadają zaimkom „kto” i „co”. Oba występują tylko w liczbie pojedynczej w rodzaju męskim („nikt”) lub nijakim („nic”) i narzucają tę formę następującym po nich czasownikom.

Zaimek „nikt” oznacza żadną z osób z danego zbioru, a „nic” – żadną z rzeczy, zwierząt, pojęć. Oba oznaczają, że nie istnieje element z danego zbioru osób („nikt”) lub innych pojęć („nic”), który mógłby wykonywać czynność ze zdania.

Przypadek nikt nic
M.
D. nikogo niczego
C. nikomu niczemu
B. nikogo nic
N. nikim niczym
Ms.

Zaimek „nic” odpowiada również na pytanie „ile?”.

żaden, żadna, żadne

edytuj

Zaimki „żaden” odmieniają się jak przymiotniki i logicznie odpowiadają zaimkom „nikt” i „nic”.

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m nm
M., W. żaden żadna żadne żadni żadne
D. żadnego żadnej żadnego żadnych
C. żadnemu żadnej żadnemu żadnym
B. żadnego żadną żadne żadnych żadne
N. żadnym żadną żadnym żadnymi
Ms. żadnym żadnej żadnym żadnych

niczyj

edytuj

Zaimek „niczyj” określa brak właściciela danej rzeczy. Tabelka odmiany tego zaimka została podana w sekcji Zaimki dzierżawcze.

nigdzie, nigdy, znikąd, donikąd, nijak

edytuj

Zaimek „nigdzie” mówi, że wykonywana czynność nie odbywa się w żadnym z miejsc, „nigdy” – w żadnym momencie, „znikąd” – z żadnego kierunku, „donikąd” – w żadnym kierunku, a „nijak” – w żaden sposób. Wszystkie te zaimki są nieodmienne.

Podział zaimków ze względu na funkcję gramatyczną

edytuj

Oprócz powyższego podziału, zaimki dzieli się również na rodzaje wynikłe z części mowy, które dane zaimki zastępują.

Do zaimków rzeczownych należą zaimki zastępujące rzeczowniki, a więc:

Do zaimków przymiotnych należą zaimki zastępujące przymiotniki i mogące pełnić w zdaniu funkcję przydawki:

Do zaimków przysłownych należą zaimki zastępujące przysłówki i mogące pełnić w zdaniu funkcję okolicznika: