Aneks:Język niemiecki - zasady wymowy
- Uwagi dotyczące prawidłowego akcentu wyrazowego
W języku niemieckim (w odróżnieniu od polskiego, gdzie akcentowana jest przedostatnia sylaba np. tłumaczyć [twũˈmaʧ̑ɨʨ̑]) akcent pada w zdecydowanej większości na pierwszą sylabę w wyrazie np. heute [ˈhɔɪ̯tə], z wyjątkiem:
a) czasowników (oraz utworzonych od nich rzeczowników) z nie akcentowanym przedrostkiem - verstéhen (Verständnis), übersétzen (Übersétzung), bestéllen (Bestéllung), empféhlen (Empféhlung), ersétzen (Ersátz) itd.
b) wyrazów pochodzenia obcego - Studént, Partéi, Literatùr, Komponíst itd. Również wyrazy złożone z dwóch samodzielnych wyrazów są w zasadzie akcentowane na pierwszej sylabie, mimo iż teoretycznie rozróżniamy tu dwa akcenty: silniejszy (główny) na pierwszym członie złożenia oraz słaby (poboczny) na członie drugim, np.: Kùgelschréiber, Pláttenspieler itd.
- Uwagi dotyczące prawidłowej wymowy:
Aby móc prawidłowo rozróżniać samogłoski długie i krótkie, należy umieć poprawnie podzielić wyraz na sylaby. Wyraz prosty ma tyle sylab, ile samogłosek lub dwugłosek (tzw. dyftongów: ei, eu, au,ai, äu).
a) O samogłoskach długich:
Jeśli pomiędzy dwiema samogłoskami znajduje się jedna spółgłoska, to przechodzi ona do następnej sylaby, np.: fra·gen [fraːgən] lub [ˈfʀaːɡn̩].
Sylaba, która kończy się samogłoską, jest sylabą otwartą, a samogłoskę wymawia się długo, np.: ge·ben [ˈɡeːbən] lub [ˈɡeːbm̩].
Ponadto należy pamiętać, że nieme „h” jest wskaźnikiem długości poprzedzającej je samogłoski, np.: Stahl [ʃtaːl], nehmen [ˈneːmən], ihr [iːɐ̯], Ohr [oːɐ̯], Uhr [uːɐ̯].
Samogłoski w wyrazach jednosylabowych, zakończonych samogłoską pojedynczą są długie i akcentowane (należy je odpowiednio dłużej wymawiać), np.: der [deːɐ̯].
b) O samogłoskach krótkich:
Jeśli pomiędzy dwiema samogłoskami znajdują się dwie spółgłoski lub więcej, to ostatnia przechodzi do następnej sylaby, np.: kom-men ['kɔmən].
Wskaźnikiem zaś krótkości samogłosek poprzedzających są zarówno dwie jednakowe, jak również dwie różne spółgłoski, np.: singen [ˈzɪŋən]. Podwójne spółgłoski wymawia się w języku niemieckim (w przeciwieństwie do polskiego) tak jak pojedyncze spółgłoski, czyli krótko.
Sylaba kończąca się spółgłoską jest zamknięta, a samogłoskę należy czytać krótko, np.: ler-nen [ˈlɛʁnən].
Samogłoski w wyrazach jednosylabowych, zakończonych spółgłoską pojedynczą są krótkie i nieakcentowane np.: iDach [dax]
Uwagi:
- Zbitki liter mogą czasami oznaczać oddzielne głoski, jeśli użyto ich w zapisie oddzielnych morfemów, np.: beurteilen [bə'ʔuʁtaɪlən], beinhalten [bə'ʔɪnhaltən], entzückend [ɛnt'ʦʏkənt], entscheiden [ɛnt'ʃaɪ̯dən], angeblich ['ʔangeːplɪç], ankommen ['ʔankɔmən], Häschen ['heːsçən] itp.
- Ze względu na dialekty istnieją trzy równoprawne warianty realizacji fonemu /r/ – [r], [ʀ] i [ʁ]
- Przed samogłoską akcentowaną w nagłosie morfemu występuje zwarcie krtaniowe [ʔ], nieoznaczane w piśmie.
- Wyrazy i zwroty zapożyczone z języka angielskiego i francuskiego wymawiana są zwykle w sposób jednakowy z wymową obcą, np. Smith ['smɪθ], Niveau [ni'voː] lub w sposób zbliżony, np. First Lady ['fœəst 'leːdɪ] (ang. ['fəːst 'leɪ̯dɪ]), E-Mail [ˈʔiːmeːl] (ang. [ˈʔiːmeɪ̯l]), Sex [zɛks] (ang. [sɛks]), Etui [e'tyiː] (fr. [e'tɥi])
- Samogłoski przed zbitką[1]spółgłosek należącymi do tego samego morfemu są zawsze krótkie, np. fast [fast], ale już v er rast ['ʔeːʁ‿'ʁaːst] z długim [aː], bo -t należy do innego morfemu (do końcówki fleksyjnej).
- Wieloznaki oznaczające spółgłoski oznaczają też krótkość samogłoski przed tą spółgłoską, np. waschen ['vaʃən] – krótkie [a] przed spółgłoską [ʃ].
- W wymowie scenicznej[2] dyftongi niemieckie realizowane są odpowiednio jako [ae̯], [oe̯] i [ao̯]
- Samogłoska /IPA: /ɛː// zastępowana jest zazwyczaj przez [eː] np. Mädchen [ˈmɛːtçən] lub [ˈmeːtçən]
- W nielicznych wyrazach obcego pochodzenia istnieje też krótka samogłoska [ø], np. w wyrazie Föderation [ˌfødɛʁa'ʦɪ̯oːn]
- Samogłoski krótkie w wygłosie (z wyjątkiem [ə] ulegają często wydłużeniu i wymawiane są jako półdługie, np. [o˙] np. w wyrazie Kino ['kiːno˙].
- Równolegle do pisowni z wykorzystaniem liter ä, ü, ö występują słowa zawsze pisane przez ae, ue, oe – dotyczy to przede wszystkim niektórych nazw własnych (np. Goethe, Moers).
Akcent edytuj
Źródła edytuj
- W. Dewitzowa, B. Płaczkowska Zwięzła gramatyka języka niemieckiego
- Stanisław Bęza. Nowe repetytorium z gramatyki języka niemieckiego, Uwagi dotyczące akcentu wyrazowego, wymowy oraz nowej pisowni w języku niemieckim. Wydawnictwo szkolne PWN Warszawa 2001, s.11-12, ISBN 83-7195-026-8
- FISZKI - słownictwo 1-5, Zasady wymowy, Kinga Perczyńska, Wydawnictwo Cztery Głowy Gdańsk 2007, ISBN: 978-83-89539-23-6