Wikisłownik

Aneks:Język francuski - wymowa

Zasady ułatwiające czytanie wyrazów francuskich

Wymowa edytuj

Do graficznego zapisu wymowy stosuje się znaki międzynarodowego alfabetu fonetycznego (MAF), umieszczane między nawiasami kwadratowymi [1]

  • Uwaga 1. W języku francuskim akcent toniczny pada zawsze na ostatnią sylabę[2].
  • Uwaga 2. Dwukropek po literze oznacza jej wydłużenie, np. âne [ɑ:n] – osioł.
  • Uwaga 3. Dla oznaczenia podziału na sylaby stosuje się kropkę (np. Amérique [a.me.ʀik]).

Wzór wymowy można znaleźć na różnych witrynach internetowych, np. tu: [9], a całych wyrazów tu: [10][3].

Artykuł "Klasyfikacja spółgłosek" omawia spółgłoski w przekroju międzynarodowym, a "Klasyfikacja samogłosek" omawia samogłoski w przekroju międzynarodowym, odsyła do przykładów w kilku językach[4].

Wymowa języka francuskiego według Międzynarodowej Transkrypcji Fonetycznej (IPA) edytuj

  • a – wymowa [a] , występuje częściej niż [ɑ] [5]np. – avoir [avwa:ʀ] – mieć, bal [bal] – bal
    • a – [ɑ], np. bas – [bɑ] lub [ba][6] – niski, [bɑ:s] – niska, patte [pat] – łapa (zwierzęcia)
    • à – [a], np. voilà [vwala] – oto
    • â – [ɑ], np. âge [ɑ:ʒ] – wiek, pâte [pɑ:t] – ciasto (surowe)
    • ai – [ɛ], ("e" półotwarte) np. j'aime [ʒε:m] – kocham
    • ai – [e][7], ("e" półprzymknięte) np. j'ai [ʒe] – ja mam[8]
    • aï – [ai], np. haïr [ai:ʀ] – nienawidzić[9]
    • ail, aille – [aj], [ɑj][10], np. bail [baj] – umowa najmu, paille [pɑ:j] – słoma
    • aim, ain – [ɛ̃] (e nosowe), np. main [mε̃] – dłoń, nain [nε̃] – krasnoludek
    • am, an – [ɑ̃] ("a" nosowe), camp [kɑ̃] – obóz, banque [bɑ̃:k] – bank
    • au – [ɔ] ("o" półotwarte), np. auto [ɔtɔ] – auto, lub [o] ("o" półprzymknięte), np. baume [bo:m] – maść (balsam)
    • ay – [ɛ], [εi], [ei], [ɛj], np. saynète [sεnεt] – skecz (lub scenka), pays [pei] lub [pεi] – kraj, crayon [kʀɛjɔ̃] – ołówek
  • b – [b] [11], Barbie [baʀbi] – (lalka) Barbie
  • c – [k] – przed a, o, u, spółgłoską i na końcu wyrazu[12], np. cave [ka:v] – piwnica, code [kɔd] – kod, culte [kylt] – kult, nocturne [nɔktyʀn] nokturn, bloc [blɔk] – blok (bryła nieforemna)
    • c – [s] – przed e, é, è, i, y, np. mécène [mesɛn] – mecenas
    • ç – [s], np. ça [sa] – to (skrócone cela [səla] – to)
    • ch – [ʃ], np. chat [ʃa] – kot, chien [ʃjɛ̃] pies[13]
  • d – [d] na początku i w środku wyrazu, np. date [dat] – data, nie wymawia się na końcu wyrazu, np. nid [ni] – gniazdo
    • dd – addition [addisiɔ̃] – rachunek, dodawanie
  • e – [ɛ], w sylabie akcentowanej (końcowej) przed spółgłoską wymawianą, np. bec [bεk] – dziób i w części niewymawianych, np. ballet [balε] – balet, mets [mε] – włóż
    • e – [e], w sylabie akcentowanej (końcowej) przed spółgłoską niewymawianą r i z, np. aller [ale] – iść, chez [ʃe] – u (przyimek)
    • e – [e], zawsze w krótkich słowach, gdy e poprzedzone jest spółgłoską, np. je [ʒə] – ja, le (rodzajnik określony męski), de [də] – (przyimek), me [mə] – mnie, mi itd.
    • e – niewymawiane, niemal niewymawiane lub [ə][14], w sylabie nieakcentowanej, między spółgłoskami, np. petit [pəti] lub [p'ti][15] – mały, roulement [ʀulmɑ̃] – obrót, attachement [ataʃmɑ̃] – przywiązanie
    • e – [e] lub [ɛ] przed podwojoną spółgłoską [16]
    • é – [e], zawsze wymawiane, np. allée [ale] – aleja, orienté [ɔʀjɑ̃te] – skierowany, parlé [paʀle] – mówiony
    • è – [ɛ], zawsze wymawiane, np. photosphère [fotosfɛʀ] – fotosfera, accès [aksε] – dostęp
    • ê – [ɛ], np. gêne [ʒɛn] – żenada
    • ë – [ɛ], np. Noël [noɛl] – Boże Narodzenie
    • eau – [o], np. beau [bo] – piękny
    • ei, eî – [ɛ], neige [nε:ʒ] – śnieg[17]
    • eil – [ɛj], soleil [sɔlεj] – słońce
    • eim, ein – [ɛ̃], np. Reims [ʀε̃s], peintre [pε̃:tʀ] – malarz
    • em, en – [ɑ̃], np. temps [tɑ̃] – czas., entendre [ɑ̃tɑ̃:dʀ] – słyszeć
    • en – [ɛ̃], np. mien [mjɛ̃] – mój
    • enne – [ɛn], np. mienne [mjɛn] – moja
    • eu – [ø], np. bleu [blø] – niebieski
    • euil, euille, eur – [œ], np. chevreuil [ʃəvʀœj] – sarna, feuille [fœj] – liść, valeur [valœ:ʀ] – wartość
    • exa, exe, exi – początkowe [gz], np. examen [εgzamε̃] lub [egzamε̃] – egzamin, exercice [εgzεʀsis] – ćwiczenie, exister [εgziste] – istnieć
  • f – [f], np. mafia, maffia [mafja] – mafia
  • g – [g], przed spółgłoską oraz samogłoskami: a, o. u, np. Ganymède [Gɑnimɛd] Ganimed, égal [egal] – równy, gothique [gɔtik] – gotyk, aigu [egy] lub [εgy] – ostry
    • g – [ʒ] , przed e, i, y – géant [ʒeɑ̃] – ogromny, gigantyczny, tige [tiʒ] – łodyga, gymnastique [ʒimnastik] – gimnastyka
    • gn – [ɳ], magnifique [maɳifik] – cudowny, Pologne [poloɳ] – Polska
  • h – nie wymawiane[18]
  • i – [i] w funkcji sylabicznej: np. ici [i.si] – tutaj oraz w sylabie akcentowanej, gdy jest fonetycznie końcowe, np. vie [vi] – życie, préavis [pʀe.a.vi] – wymówienie, zawiadomienie (z góry)
    • i – [j] w funkcji niesylabicznej lub przed samogłoską, np aïeul [ajœl] – przodek
    • i, ï – [j] bez względu na położenie, jeśli pisane jest przed samogłoską, np. miel [mjεl] – miód, hiérarchie [je.ʀaʀ.ʃi]
    • i – [ij] gdy jest poprzedzone grupą liter zakończoną "l" lub "r", oublier [ublije] – zapomnieć, trier [tʀije] – układać (coś wg kategorii)
    • ill – [ij] po spółgłosce lub przed samogłoską, v million [miljɔ̃] – milion, tilleul [tijœl] – lipa (roślina), rouille [ʀuj] – rdza [19]
    • ill – [il] na początku wyrazu, np. illusion [ilyziɔ̃] – złudzenie
    • im, in – [ε̃] końcowe lub przed spółgłoską, np. impôt [ε̃po] – podatek, cumin [kymε̃] – kmin rzymski
    • im, in – [im], [in] przed samogłoską, np. mime [mim] – mim, cinéma [sinema] – kino
  • j – [ʒ], np. Jupiter [ʒypitɛʀ]
  • l – [l], np. couleur [kulœ:ʀ] – kolor
  • m – [m], np. mamie [mami] babcia; (grupy aim, am, aim, em, um – omówione przy odpowiednich samogłoskach początkowych)
  • n – [n] , np. neige [nε:ʒ] – śnieg, canine [kanin] – kieł; (grupy an, ain, en, enne, un – omówione przy odpowiednich samogłoskach początkowych)
  • o – [o] lub [ɔ], opis wymowy, patrz wyżej: "au", przykłady wymowy: pot [po][20] – garnek, moment [mɔmɑ̃] – chwila
    • œ – [œ] , np. œuvre [oe:vʀ] – dzieło
    • oi, oy – [wa] , np. boisson [bwasɔ̃] – napój, royal [ʀwajal] – królewski
    • om, on – [ɔ̃] przed spółgłoską lub fonetycznie końcowe, np. tombe [tɔ̃:b] – grób, laiton [lεtɔ̃] – mosiądz
    • om, on – [om], [ɔm], [on], [ɔn] przed samogłoską, np. atome [ato:m] – atom, tome [to:m] lub [tɔm] tom, cyclone [siklo:n] – cyklon, niż, tonalité [tɔnalite] – tonacja
    • ou, où, oû – [u] , np. (la) tour [tu:ʀ] wieża, où [u] – gdzie' dokąd, goûter [gute] – podwieczorek, voûte [vut] – sklepienie
  • p – [p], np. prendre [pʀɑ̃:dʀ] – brać
    • ph – [f], np. phare [fa:ʀ] – latarnia morska
    • pt – [t] w ramach jednej sylaby, [pt] w sylabach sąsiadujących, v sculpture [skyl.ty:ʀ] – rzeźba, septembre [sεp.tɑ̃:bʀ] – wrzesień
  • q – [k], np. cinq [sε̃k] – pięć, cinquieme [sε̃kjεm] – piąty
  • r – [r], np. terrain [tεʀε̃] – teren
  • s – [s] początkowe i przed samogłoską lub spółgłoską, np. Slave, reste [ʀεst] – reszta, salle [sal] – sala
    • s – [z] między samogłoskami, np. prison [pʀizɔ̃] – więzienie
  • t – [t], sottise [sɔti:z] – głupota
    • tion [sjɔ̃], np. émotion [emosjɔ̃] – emocja
  • u – [y][21] [22]
    • ui – [ɥ], np. nuire [nɥi:ʀ] szkodzić[23]
    • um, un – [œ̃] [paʀfœ̃] [bʀœ̃]
    • um – [ɔm] w niektórych słowach pochodzenia łacińskiego, np. forum [fɔʀɔm], muzeum [myzeɔm][24]
  • v – [v], np. venir [vəni:ʀ] – przychodzić
  • w – [v], np. wagon [vagɔ̃] – wagon
    • w – [w], np. tramway – [tʀamwε][25]
  • x – [ks] wewnątrz i na końcu wyrazu, np. taxi [taksi] – taksówka, vexer [vεkse] – obrazić, thorax [tɔʀaks] – klatka piersiowa[26]
    • x – [gz] przed "a" lub "e" początkowe na początku wyrazu, np. xénophobie [gzenɔfɔbi] – ksenofobia, Xavier [gzavie] – Ksawery oraz w słowie hexagone [εgzagɔn] – sześciobok
  • y – [j] payer [peje]; [pεje] – płacić
    • ym, yn – [ε̃], np. symbole [sε̃bɔl] – symbol, lynch [lε̃:ʃ] – samosąd
  • [z] – [z] na początku wyrazu, np. zèbre [zε:bʀ] – zebra
    • * [z] – niewymawiane na końcu wyrazu, np. assez [ase] – dość

Przypisy

  1. ↑ Za: Henryk Łebek, Zarys gramatyki francuskiej, PWN Warszawa 1967, s. 15-98; Kazimierz Kupisz, Bolesław Kielski, Podręczny Słownik Francusko-Polski, Wiedza Powszechna, 1971, wyd II, s. XVIII-XXVIII; słowniki w Internecie; Le Nouveau Petit Robert, wyd. Dictinnaires Lerobert, Paryż, 1994, s. XXII; słowniki w Internecie.
  2. ↑ W transkrypcji ogólnej czasem stawia się przed nią znak [']. Podawanie tego oznaczenia w języku francuskim nie jest obowiązkowe, a nawet może być mylące, ponieważ postawiony za literą oznacza spółgłoskę ejektywną, np. [pʼ] i graficznie przypomina znak ['].
  3. ↑ W witrynie [1]należy wpisać dowolne słowo, np. wskazane w tym artykule.
  4. ↑ Brak wzorów wymowy czysto francuskiej, ale przybliżenie jest wystarczająco bliskie standardów francuskich, co można zauważyć przez porównanie z [2] lub inną prezentacją w Internecie.
  5. ↑ wg. Kazimierz Kupisz, Bolesław Kielski, Podręczny Słownik Francusko-Polski, Wiedza Powszechna, 1971, wyd II, s. XVIII
  6. ↑ Wzór wymowy: [3] Frank Denis wymawia [ɑ], natomiast Vion Nicolas – [ba]
  7. ↑ Ułożyć usta do "y", wypowiedzieć "e"
  8. ↑ Wzór wymowy mieszanej: aimer [eme] (Vion Nicolas) lub [ɛme] (Frank Denis): [4] – kochać
  9. ↑ w grupie dwuliterowej służy do oddzielenia wymowy samogłosek a-i, porównaj: maïs [mais] – kukurydza, mais [mɛ] – ale
  10. ↑ Gdy występuje na fonetycznym końcu wyrazu, np. rail [ʀɑ:j], [ʀaj] – szyna lub przed samogłoską, np. travailler, travaillons, (je, tu) travaillerais [tʀavaje], [tʀavajɔ̃], ([ʒə], [ty]) [tʀavajʀɛ]
  11. ↑ spółgłoska dwuwargowa
  12. ↑ wyjątkowo wymawia się -ct końcowe [kt], np. correct [kɔ(r)rεkt] – poprawny
  13. ↑ Wyjątki, np. chaos [kao] grupa -ch- wymawia się [k] : w niektórych słowach pochodzenia greckiego lub łacińskiego: chalazion, chalcis, chalybé, chanérops, chamédrys, chaos, chaotique, charax, cheiranthus, cheiromys, chélidon, chemosis, chermés, chétodon, chi, chiasma, chionis, chiton, choléra, chorus, itd. (w wyd. Fouché "Prononction", 1959, s. 271
  14. ↑ Usta ułożyć do "a", wymówić "e"
  15. ↑ Forma krótsza występuje najczęściej w wyrazach złożonych lub mowie potocznej
  16. ↑ [e] przed podwojoną spółgłoską np. "c", "f", "r" itd.: effet [e.fε] – skutek, Cebbala [sebala] – miasto w Tunezji, terrasse [teʀas] – taras; ale przed podwojonym "r" czasem obowiązuje wymowa [ε], np. terre [tεʀ] – ziemia, a nawet mogą wystąpić obie wymowy: terrible [tεʀibl], [teʀibl; przed podwojonym "t" zawsze [ɛ], np. muette [mɥεt] lub [myεt] – niema (przymiotnik). Wg. Kazimierz Kupisz, Bolesław Kielski, Podręczny Słownik Francusko-Polski, Wiedza Powszechna, 1971, wyd II, s. XX
  17. ↑ W sylabie nieakcentowanej, jeśli w sylabie akcentowanej występuje "e", "i" "u" [y]
  18. ↑ "h nieme" podlega łączeniu międzywyrazowemu, co można podkreślić w transkrypcji znakiem ‿, np. les hommes [lez‿ɔm]; "h przydechowe" nie dopuszcza takiego łączenia ani elizji, np. le héros [le eʀo] – bohater; za: Henryk Łebek, Zarys gramatyki francuskiej, PWN Warszawa 1967, s. 77.
  19. ↑ Francuski zna trzy wyjątki od tej zasady: mille, ville, tranquille [mil], [vil], [tʀɑ̃kil] – tysiąc, miasto, spokojny
  20. ↑ wymowa: [5]
  21. ↑ wymowa zbliżona do niemieckiego ü, wzór wymowy wg MAF dżwięku [y:] tutaj [6]
  22. ↑ W serwisie [7] można wpisać dowolne słowo zawierające "u", np. "menu", "amuser", "accusation"
  23. ↑ W serwisie [8] można wpisać dowolne słowo zawierające "ui", np. "puisque", "huit"
  24. ↑ w znaczeniu specjalnym (antyk; obecnie we Francji: muzem przyrodnicze o charakterze muzeum i uczelni), powszechne określenie muzeum: musée [myze]
  25. ↑ Wymowa jak w w "louis" [lwi] lub "oui" [wi]
  26. ↑ W niektórych słowach "x' końcowe nie jest wymawiane, np. paix [pε] – pokój, taux [to] – taryfa, kurs [walutowy], poziom podatkowy.
Źródło: „https://pl.wiktionary.org/w/index.php?title=Aneks:Język_francuski_-_wymowa&oldid=7783178”