żelazo
żelazo (język polski)
edytuj- znaczenia:
rzeczownik, rodzaj nijaki
- (1.1) pot. pospolity, srebrzystoszary i twardy metal z wysoką zawartością żelaza (1.2)
- (1.2) chem. fiz. metaliczny pierwiastek chemiczny o symbolu Fe i liczbie atomowej 26; zob. też żelazo w Wikipedii
- (1.3) przen. pot. przedmiot z żelaza (1.1) lub jego stopu
- (1.4) przen. przest. zbroja
- (1.5) przen. przest. broń biała
- (1.6) sport. środ. w kulturystyce i dyscyplinach siłowych: ciężar, ciężarek
- (1.7) sport. środ. w golfie: metalowy kij
- (1.8) gw. (Górny Śląsk) techn. kilof[1]
- odmiana:
- (1.1-2)
przypadek liczba pojedyncza mianownik żelazo dopełniacz żelaza celownik żelazu biernik żelazo narzędnik żelazem miejscownik żelazie wołacz żelazo - (1.3-7)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mianownik żelazo żelaza dopełniacz żelaza żelaz celownik żelazu żelazom biernik żelazo żelaza narzędnik żelazem żelazami miejscownik żelazie żelazach wołacz żelazo żelaza
- przykłady:
- (1.1) Do produkcji rur kanalizacyjnych użyto żelaza.
- (1.2) Żelazo jest składnikiem hemoglobiny.
- (1.3) W sklepie z żelazami kupiłem pręty zbrojeniowe.
- (1.4) Wojsko niemieckie nieliczne, ale siła jego wielka, albowiem od stóp do głowy w żelazo zakute.[2]
- (1.5) Żelazo i nieprzyjaciela znaydziesz w przedsieni twego pałacu.[3] (sic!)
- (1.6) Gdy rzucasz żelazem, zyskujesz mięśnie.
- (1.7) Żelaza służą do strzałów na mniejsze odległości.
- składnia:
- kolokacje:
- (1.1) produkować / wykonać coś z żelaza • używać żelaza do zrobienia czegoś • obrabiać / wytapiać / topić / walcować / skrawać / toczyć / kuć / przekuwać żelazo • stop żelaza • metalurgia / hutnictwo / huta żelaza • obróbka żelaza • żelazo zasadowe / kwaśne / zgrzewne
- (1.2) żelazo wchodzi w reakcję / reaguje / utlenia się / redukuje się / tworzy związek / wytrąca się / wchodzi w skład • izotop żelaza • związek żelaza • ruda żelaza • żelazo rodzime • jeść / spożywać żelazo • niedobór / nadmiar żelaza • wchłanianie / metabolizm żelaza • preparat żelaza • poziom / uzupełnianie / suplementacja żelaza w organizmie •
- (1.3) zbierać żelazo
- (1.4) zakuć kogoś w żelazo
- (1.5) przywracać porządek żelazem
- (1.6) rzucać żelazem
- (1.7) strzał / uderzenie żelazem • użyć żelaza
- synonimy:
- (1.1) stal, staliwo, żeliwo; gw. (Górny Śląsk) zelazło, zielazło, zielazo, żelazło
- (1.2) Fe
- (1.3) żelastwo, metal
- (1.4) zbroja, pancerz
- (1.5) biała broń
- (1.6) ciężarek, obciążenie
- (1.8) gw. (Górny Śląsk) szramówa, szramówka
- antonimy:
- hiperonimy:
- hiponimy:
- holonimy:
- meronimy:
- wyrazy pokrewne:
- rzecz. żelastwo n, żelazko n, żelaźniak m, żeliwo n, odżelaziacz m, żelazian m, żelazowiec mrz, żelazownik mrz
- czas. żelazować, odżelazić
- przym. żelazny, żelazowy, żelazawy, żelazisty, zażelaziony
- tem. słow. żelazi-, żelazo-
- związki frazeologiczne:
- epoka żelaza • kuj żelazo, póki gorące • człowiek z żelaza • rdza trawi żelazo, troska człowieka • rdza zje żelazo, zgryzota człowieka • kij na chłopy, żelazo na szlachtę • gdy kowal głupi, i żelazo spali
- etymologia:
- (1.1) prasł. *želězo
- (1.2-6) od (1.1)
- (1.7) od (1.1), kalka językowa z angielskiego „iron”
- uwagi:
- (1.1) zobacz też: Indeks:Polski - Pierwiastki chemiczne
- tłumaczenia:
- (1.8) zobacz listę tłumaczeń w haśle: kilof
- aceh: (1.2) besi
- afrykanerski: (1.2) yster
- albański: (1.2) hekur m
- amharski: (1.2) ብረት (bret)
- angielski: (1.1) iron; (1.2) iron; (1.5) cold steel
- arabski: (1.1) حديد m (ḥadīd); (1.2) حديد m (ḥadīd)
- aramejski: (1.1) ܦܪܙܠܐ/פרזלא m (parzlā, parzlo)
- arumuński: (1.2) heru n, her n
- azerski: (1.2) dəmir / дәмир / dialekt południowy دمیر
- balijski: (1.2) besi
- baskijski: (1.1) burdina; (1.2) burdina; (1.7) burdina
- baszkirski: (1.2) тимер
- bengalski: (1.2) লোহা (lōhā)
- białoruski: (1.2) жалеза n
- birmański: (1.2) သံ (san)
- bośniacki: (1.2) željezo n
- bułgarski: (1.1) желязо n; (1.2) желязо n
- buriacki: (1.1) түмэр
- cebuano: (1.1) puthaw; (1.2) puthaw
- chiński standardowy: (1.2) 鐵 (tiě)
- chorwacki: (1.1) željezo n; (1.2) željezo n
- czeski: (1.1) železo n; (1.2) železo n
- czuwaski: (1.2) тимӗр
- dalmatyński: (1.1) fiar
- dolnołużycki: (1.1) zelezo n; (1.2) zelezo n; (1.3) zelezo n
- duński: (1.1) jern n; (1.2) jern n; (1.3) jern n
- esperanto: (1.1) fero; (1.2) fero
- estoński: (1.1) raud; (1.2) raud
- fiński: (1.1) rauta; (1.2) rauta
- francuski: (1.1) fer m; (1.2) fer m
- gagauski: (1.2) demir
- galicyjski: (1.2) ferro m
- górnołużycki: (1.1) železo n; (1.2) železo n
- grenlandzki: (1.1) savimineq; (1.2) savimineq
- gruziński: (1.1) რკინა (rḳina); (1.2) რკინა (rḳina)
- gudźarati: (1.1) લોખંડ n (lōkhaṇḍ); (1.2) લોખંડ n (lōkhaṇḍ)
- haitański: (1.2) fè
- hawajski: (1.2) hao
- hebrajski: (1.2) ברזל m (barzel)
- hindi: (1.2) लोहा m (lōhā), लोह m (lōha)
- hiszpański: (1.1) hierro m
- holenderski: (1.1) ijzer n; (1.2) ijzer n
- ibański: (1.2) besi
- ido: (1.1) fero; (1.2) fero
- indonezyjski: (1.2) besi
- interlingua: (1.2) ferro
- irlandzki: (1.2) iarann m
- islandzki: (1.1) járn n; (1.2) járn n
- jakucki: (1.2) тимир
- japoński: (1.1) 鉄 (てつ, tetsu); (1.2) 鉄 (てつ, tetsu)
- jidysz: (1.1) אײַזן n (ajzn); (1.2) אײַזן n (ajzn)
- kabowerdeński: (1.2) féru
- kannada: (1.2) ಕಬ್ಬಿಣ (kabbiṇa)
- karaczajsko-bałkarski: (1.2) темир
- karagaski: (1.2) дэмир
- karaimski: (1.2) demir / дэмир
- karakałpacki: (1.2) temir
- kaszubski: (1.1) żelazło n; (1.2) żelazło n
- kataloński: (1.2) ferro m
- kazachski: (1.2) темір
- khmerski: (1.2) ដែក (daek)
- kirgiski: (1.2) темир
- koreański: (1.2) 철 (ch’ŏl)
- korsykański: (1.2) ferru / farru m
- krymskotatarski: (1.1) temir / demir
- kumycki: (1.2) темир
- laotański: (1.2) ເຫຼັກ (lek), przest. ເຫລັກ (lek)
- litewski: (1.1) geležis ż; (1.2) geležis ż
- luksemburski: (1.1) Eisen n; (1.2) Eisen n
- łaciński: (1.1) ferrum n, chalybs m; (1.2) ferrum n
- łotewski: (1.1) dzelzs ż; (1.2) dzelzs ż
- macedoński: (1.1) железо n; (1.2) железо n
- malajalam: (1.2) ഇരുമ്പ് (irumpŭ)
- malajski: (1.2) besi, ferum
- malgaski: (1.2) vy
- maltański: (1.1) ħadid m; (1.2) ħadid m
- maoryski: (1.2) rino
- marathi: (1.2) लोखंड n (lokhaṇḍa)
- maryjski: (1.2) ''łąkowy, wschodni кӱртньӧ, górski кӹртни
- mongolski: (1.1) төмөр; (1.2) төмөр
- nepalski: (1.2) फलाम
- niemiecki: (1.1) Eisen n; (1.2) Eisen n
- nogajski: (1.2) темир
- norweski (bokmål): (1.1) jern n; (1.2) jern n; (1.3) jern n
- norweski (nynorsk): (1.1) jern n; (1.2) jern n; (1.3) jern n
- norweski (riksmål): (1.1) jern n; (1.2) jern n; (1.3) jern n
- nowogrecki: (1.1) σίδερο n; (1.2) σίδηρος m; (1.3) σίδερο n
- ormiański: (1.1) երկաթ (erkatʿ); (1.2) երկաթ (erkatʿ); (1.3) երկաթ (erkatʿ)
- osmański: (1.2) دمیر (demir), تیمور (temür)
- papiamento: (1.2) heru
- pendżabski: (1.2) ਲੋਹਾ m (lōhā), ਲੋਹੇ m (lōhē)
- perski: (1.1) آهن (âhan); (1.2) آهن (âhan)
- południowoałtajski: (1.2) темир
- portugalski: (1.1) ferro m; (1.2) ferro m
- romansz: (1.2) fier m
- rosyjski: (1.1) железо n
- rumuński: (1.2) fier n
- sanskryt: (1.1) आयस; (1.2) लोह m (lōha)
- sardyński: (1.2) férru m
- serbski: (1.2) гвожђе / gvožđe n, железо / železo n
- shona: (1.1) simbi klasa 9/10; (1.2) simbi klasa 9/10; (1.3) simbi klasa 9/10
- slovio: (1.1) zxelez / желез; (1.2) zxelez / желез
- słowacki: (1.1) železo n; (1.2) železo n
- słoweński: (1.1) železo n; (1.2) železo n
- sotho: (1.1) tshepe klasa 9/10; (1.2) tshepe klasa 9/10
- starofrancuski: (1.1) fer m; (1.2) fer m
- starogrecki: (1.1) σίδηρος m; (1.2) σίδηρος m
- staroirlandzki: (1.1) íarn n/m; (1.2) íarn n/m
- staroormiański: (1.1) երկաթ (erkatʿ); (1.2) երկաթ (erkatʿ)
- suahili: (1.1) chuma klasa 7/8; (1.2) chuma klasa 7/8
- suazi: (1.1) insimbi klasa 9/10; (1.2) insimbi klasa 9/10
- sundajski: (1.2) ᮘᮩᮞᮤ / beusi
- sycylijski: (1.2) ferru m
- syngaleski: (1.2) යකඩ (yakaḍa)
- szkocki gaelicki: (1.2) iarann m
- szwedzki: (1.1) järn n; (1.2) järn n
- tadżycki: (1.2) оҳан
- tagalski: (1.2) bakal, yero, uwit
- tajski: (1.2) เหล็ก (lèk)
- tamilski: (1.2) இரும்பு (irumpu)
- tatarski: (1.2) timer / тимер
- telugu: (1.2) ఇనుము (inumu)
- tetum: (1.2) besi
- turecki: (1.1) demir; (1.2) demir
- turkmeński: (1.1) demir; (1.2) demir
- udmurcki: (1.1) корт; (1.2) корт
- ukraiński: (1.1) залізо n; (1.2) залізо n
- urdu: (1.1) استری ż (istrī); (1.2) لوہا m (lohā)
- urumski: (1.2) дэмир
- uzbecki: (1.2) temir / темир
- venda: (1.2) tsimbi
- walijski: (1.2) haearn m
- waloński: (1.1) fier m; (1.2) fier m
- warajski: (1.1) puthaw; (1.2) puthaw
- wenecki: (1.2) fero m
- wepski: (1.1) raud; (1.2) raud
- węgierski: (1.1) vas; (1.2) vas
- wietnamski: (1.1) sắt; (1.2) sắt
- wilamowski: (1.1) aeiza n, ȧjza n, ajza n
- włoski: (1.1) ferro m; (1.2) ferro m
- zulu: (1.1) insimbi klasa 9/10; (1.2) insimbi klasa 9/10
- źródła:
- ↑ Joanna Furgalińska, Ślónsko godka. Ilustrowany słownik dla Hanysów i Goroli, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, ISBN 978-83-01-16438-6, s. 66.
- ↑ Wilhelm Bogusławski: Dzieje Słowiańszczyzny północno-zachodniej do połowy XXIII w., tom 3, nakładem autora, 1892
- ↑ Euzebiusz Słowacki: Tłumaczenia pisarzów obcych, rozdz. Waleczność Horacyusz Koklesa i czyn Mucyusza Scewoli z Liwiusza xięgi I